Τετάρτη 21 Αυγούστου 2013

Η αβάσταχτη ελαφρότητα της διαχείρισης της βιομηχανικής μνήμης

Η Νάουσα ήταν κάποτε το Μάντσεστερ των Βαλκανίων εκφέρουν τα χείλη των ταγών αλλά και των οπαδών και όλοι μαζί καμαρώνουν. Καμαρώνουν για την πόλη που αποτέλεσε σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της χώρας στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας.

Σε καιρούς ου μενετούς καμαρώνουμε για ό,τι κάναμε στο παρελθόν γιατί δεν έχουμε τίποτα για να καμαρώσουμε στο παρόν. Η κληρονομιά που άφησε η εποχή της βιομηχανικής άνθισης είναι σπουδαία για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Είναι σπουδαία γιατί έδωσε χρήμα στην πόλη κι ως γνωστόν money makes the world go round, διαμόρφωσε την κοινωνική ταξική ταυτότητα των πολιτών της, άφησε πίσω της έργα ανθρώπων άξια μελέτης. Κυρίως όμως είναι σπουδαία γιατί αναδεικνύει την ιδιαιτερότητα του τόπου μας στο χώρο και στο χρόνο σε μια εποχή που το τεράστιο χωνευτήρι της παγκοσμιοποίησης καταπίνει και ομογενοποιεί τα διαφορετικά.

Το αν γνωρίζουμε τι ακριβώς είναι και αξίζει ο βιομηχανικός θησαυρός που διαθέτουμε είναι άλλο πράγμα. Δυστυχώς όχι μόνο δεν εκτιμούμε την αξία της βιομηχανικής κληρονομιάς αλλά διαγράφουμε και τη συλλογική μνήμη. Είναι η μνήμη των ανθρώπων που δούλεψαν από νύχτα σε νύχτα και έφτιαξαν με ιδρώτα, με κόπο, με κούραση το παρόν το δικό τους και της οικογένειας τους. Την αγαπώ τη βιομηχανική κληρονομιά. Μου έχει χαρίσει, όλα αυτά τα χρόνια που «συνομιλώ» μαζί της γνώση, εμπειρίες, αποδοχή και αποενοχοποίηση του παρελθόντος. Μοιάζει με πριγκίπισσα ντυμένη με κουρέλια που αν την πλύνεις, αν της αφιερώσεις χρόνο, θα αναδείξει το στυλ και την αισθητική της. Η ωραιότητα της είναι αντιπροσωπευτική μιας εποχής που θέλει να ισορροπήσει ανάμεσα στην παραδοσιακή βαλκάνια οπτική και τη μοντέρνα δυτικοευρωπαϊκή άποψη. Και πολλά ακόμη που όμως δεν είναι της παρούσης.

Με αφορμή μια επίσκεψη στο βιομηχανικό μονοπάτι της πόλης έρχομαι να μοιραστώ-επικοινωνήσω μαζί σας δυο εκ διαμέτρου αντίθετες εμπειρίες που διαδραματίστηκαν στον ίδιο χώρο και αφορούν το ίδιο θέμα.

Ξαφνικά μέσα στο κατακαλόκαιρο, εκεί που και ο τζίτζικας είχε απηυδήσει, μια ομάδα νέων της πόλης μου ζήτησε να τους γνωρίσω τη βιομηχανική Νάουσα! Ενδιαφέρουσα πρόταση όχι μόνο γιατί υπάρχουν νέοι και νέες με διαφορετική αντίληψη των πραγμάτων, ευρύτητα σκέψης, πνευματικές αναζητήσεις αλλά και γιατί όλοι τους ήταν γέννημα – θρέμμα της Νάουσας. Αισιόδοξα λοιπόν τα μηνύματα της νέας γενιάς.

Όσες φορές πρότεινα τέτοιου τύπου περιπάτους σε γηγενείς άκουγα την παρακάτω φράση- σε παραλλαγές βεβαίως . «Άντε αρέ που θα μου δείξεις ισύ την πόλη ! Ιγώ εδώ μεγάλωσα, αυτούς τους δρόμους τους ξέρω, θα με τους δείξεις εσύ» προσθέστε και τη βαριά χαρακτηριστική προφορά και το σκηνικό είναι πλήρες. Οι νέοι που σας αναφέρω δεν είχαν αυτή την οπτική των πραγμάτων. Δεύτερο αισιόδοξο μήνυμα – αναζητούν τη γνώση με μετριοφροσύνη.

Ξεκινήσαμε από τα ψηλά από το εργοστάσιο Πέλλα - Όλυμπος ένα βιομηχανικό μνημείο ιδιαίτερης αισθητικής, χτισμένο σε προνομιακή φυσική θέση. Ο κύριος Κύρογλου που εκτελεί και χρέη φύλακα της μονάδας ήταν ένας άξιος ξεναγός. Με λόγια απλά που ξεχείλιζαν από την αλήθεια του, μας επεσήμανε την αξία του θησαυρού που διαθέτει η πόλη, την ανάγκη τουριστικής αξιοποίησης του, τα συλλογικά έργα των ανθρώπων που ξεπερνούν την ατομικότητα τους. Φάνηκε ο πόνος του για τη διάλυση και την καταστροφή, που οφείλεται κυρίως στην έλλειψη γνώσης, την έλλειψη μνήμης. Τρίτο αισιόδοξο μήνυμα: Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που σκέφτονται διαφορετικά που σηκώνουν το κεφάλι ψηλά και αναρωτιούνται .

Και ο περίπατος δεν είχε τελειώσει . Επισκεφτήκαμε μεταξύ όλων των άλλων και το μύλο του Μάκη. Η νέα ηγεσία του ομίλου με κέφι μας υποδέχθηκε και μας ξενάγησε στο αναπαλαιωμένο κτήριο δείχνοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ταυτότητα του κτίσματος. Την τελευταία φορά που επισκέφτηκα το μύλο του Μάκη ήταν το Δεκέμβρη του 2012 με 70 εκπαιδευτικούς από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας. Η εικόνα ήταν απογοητευτική, γιατί η ταυτότητα του κτηρίου ήταν απούσα στην κατά τα άλλα πολύ καλή αναπαλαίωση του. Κανένα σημάδι, καμιά παρουσία της χρηστικότητας του. Μετά από 8 μήνες είδα κάτι ελπιδοφόρο. Το ισόγειο του κτηρίου αποκτά τον εξοπλισμό ενός σουσαμόμυλου της εποχής. Με σεβασμό, ο τεχνικός του έργου διαμορφώνει βήμα βήμα την αναπαράσταση ενός μύλου άλεσης σουσαμιού. Αν η διαμόρφωση γίνει πιο δραματοποιημένη θα μπορούσε να γίνει ένα μικρό μουσείου in situ, ένα οικομουσείο επισκέψιμο για τουριστικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς. Τέταρτο αισιόδοξο μήνυμα.

Γύρισα στο σπίτι μου πετώντας από χαρά γιατί συγχρωτίστηκα με σκεπτόμενους ανθρώπους και γιατί σ’ ένα απόγευμα πήρα σημαντική ανατροφοδότηση για την δουλειά Σε λίγες μέρες έλαβα ένα τηλεφώνημα. «Εσείς κυρία Λιάνα που είστε της Περιβαλλοντικής ελάτε να σας δείξω τι συμβαίνει με τη βιομηχανική μας ιστορία». Να και η άλλη πλευρά του φεγγαριού λοιπόν, η σκοτεινή! Για να μην παίρνουμε και πολύ αέρα!

Επισκεφτήκαμε το σημείο που έπαιρνε νερό για την κίνηση των μηχανών του το εργοστάσιο Πέλλα Όλυμπος. Υπέροχο φυσικό περιβάλλον, η Αράπιτσα στην πιο άγρια ομορφιά της, λίγο πιο πάνω από το «Γαλάζιο». Καταπληκτικά έργα ανθρώπων, τεράστιοι αγωγοί καλοδιατηρημένοι μετέφεραν το νερό στις τουρμπίνες κίνησης. Η κλίση του εδάφους απαγορευτική το φυσικό περιβάλλον άγριο, η φυσική βλάστηση οργιώδης κι όμως εδώ πριν 100 χρόνια οι άνθρωποι έβαζαν τα θεμέλια της βιομηχανικής ανάπτυξης της πόλης. Ο εργάτης, ο τεχνίτης, ο μάστορας, ο άνθρωπος …. Κι όλα παρατημένα στη λήθη.

Αν αυτά τα βιομηχανικά μνημεία τα είχαν στη διάθεση τους οι φίλοι μας οι Ευρωπαίοι (δείτε Terrassa Ισπανία, Iron Bridge Σκωτία) θα είχαν κάνει εξαιρετικά υπαίθρια μουσεία τουριστικής και εκπαιδευτικής αξίας, εμείς όμως τους ξεπεράσαμε, τα κάναμε σκουπιδότοπο. Ω, ναι είμαι σίγουρη πως δε σας φάνηκε περίεργο! Μπάζα, παλιά αντικείμενα, πόρτες σπασμένες, κάποια καφασωτά παραθύρων, κάτι πλαστικά, απ’ όλα είχε ο μπαξές! Και πως τα κουβάλησαν μέχρι εκεί άξιο απορίας! Από κάτω το «Γαλάζιο» από πάνω τα σκουπίδια . Είναι γνωστή η έκφραση «Πολέμα το στην Αράπιτσα»! Α, όλα και όλα! Η παράδοση πάνω απ’ όλα!

Το φυσικό περιβάλλον καταστρέφεται και η ιστορία της πόλης χάνεται και κυρίως χάνεται σημαντική πηγή εσόδων. 1ον Απ'την τουριστική ανάπτυξη του χώρου (ναί κι όμως, ο βιομηχανικός τουρισμός ανθεί παγκοσμίως). 2ον Απ'την αξιοποίηση των υδατοπτώσεων. Σε μια εποχή μιζέριας δε κλαίμε την άδικη μας μοίρα, σκεφτόμαστε τι έχουμε στη διάθεση μας, τι μπορούμε να αξιοποιήσουμε και δραστηριοποιούμαστε.

Εκεί όμως που πραγματικά συγκλονίστηκα ήταν στο πάρκο των εργατικών κατοικιών. Ακριβώς κάτω απ’ το πάρκο περνούν οι τεράστιοι αγωγοί που μέσα από τούνελ φτάνουν στο εργοστάσιο Πέλλα Όλυμπος που βρίσκεται στα 30 μέτρα. Εκεί βρισκόταν και η μονάδα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος από τις υδατοπτώσεις της ΔΕΗ. Η Αράπιτσα αφρίζει, η βλάστηση οργιάζει, η ομορφιά ανείπωτη. Έργα ανθρώπων σπουδαία μέσα στο φυσικό περιβάλλον, δίπλα στους τρεις τεράστιους μεταλλικούς αγωγούς πουρνάρια, πλατάνια, κληματσίδες. Έργα της Φύσης και του ανθρώπου μπλέκονται αρμονικά θα έλεγε κάποιος. Και τα σκουπίδια πληγώνουν αυτή την ομορφιά. Ψόφια μικρά ζώα, τενεκέδες, χαρτιά τουαλέτας, αποφάγια, βρωμιά και δυσωδία. Ακριβώς δίπλα το πάρκο, τα παιδιά που έκαναν ποδήλατο και οι κάτοικοι να συζητούν πίνοντας τον απογευματινό τους καφέ. Τι ωραίες εικόνες!

Τις πταίει; Ο Δήμος, ή οι πολίτες; Πρώτα οι πολίτες. «Έξω απ’ την πόρτα μας τα σκουπίδια κι όπου θέλει ας είναι», η στάση της ζωής μας. Κι όμως δεν είναι alien αυτοί που συνηθίζουν να πετούν τα σκουπίδια στο συγκεκριμένο σημείο . Είναι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Είναι αυτοί που θα διαμαρτυρηθούν όταν ξεσπάσει κάποια επιδημία καθώς τα ποντίκια κάνουν βόλτες σε τέτοια περιβάλλοντα. Αλλά αυτό που με εξόργισε ήταν η έλλειψη ευαισθησίας και γνώσης για την ταξική μνήμη. Εργατικές κατοικίες και στα πόδια τους τα έργα των παππούδων μας παρατημένα στη λήθη και στο θάνατο. Λένε: λαός χωρίς συλλογική μνήμη είναι δέντρο χωρίς ρίζες. Εμείς το δέντρο το κόψαμε, το κάψαμε και πετάξαμε και τη στάχτη. Το τραγελαφικό της υπόθεσης είναι το εξής: Το κτίσμα της ΔΕΗ που σας προανέφερα είναι ένα εν δυνάμει σημείο ατυχήματος. Κάποιοι αφού ξήλωσαν όλα τα τούβλα περιμετρικά άφησαν την τσιμεντόπλακα της οροφής! Να στηρίζεται από ένα μισογκρεμισμένο τοιχίο! Ω ναι! Πολύ έξυπνη η κίνηση τους. Ελπίζω να μην κατεβαίνουν τα παιδάκια της γειτονιάς γιατί ο κίνδυνος είναι υπαρκτός.

Λένε επίσης ότι το φαινόμενο σήψης και φθοράς της σύγχρονης κοινωνίας που άπαντες βιώνουμε, εστιάζεται στην οικονομική διάσταση του, αλλά έχει βαθύτερη κοινωνική και πολιτική διάσταση. Τα αίτια του φαινομένου κατ’ ουσίαν οφείλονται στην κρίση ταυτότητας του σύγχρονου πλην μετέωρου ανθρώπου. 

Χαρμολύπη! Δυο εκ διαμέτρου αντίθετες εμπειρίες στο ίδιο χώρο, στον ίδιο χρόνο, για το ίδιο θέμα. Άνθρωποι και άνθρωποι. Η Ελπίδα έχει πρόσωπα, ονόματα, χαρακτήρες. Η Σήψη έχει φιγούρες ανθρώπων θολές, γκρίζες, είναι οι «άλλοι» και όχι αυτοί. Η Ελπίδα στηρίζεται στην Παιδεία και η Παιδεία δεν είναι υπόθεση του σχολείου είναι πολυσύνθετη διαδικασία. Ξεκινά από την οικογένεια, την καθημερινή επικοινωνία, τη διάθεση μας να σκεφτούμε, να διδαχθούμε με μετριοφροσύνη, να εκτιμήσουμε και όχι να υπερεκτιμήσουμε ή να υποτιμήσουμε την κουλτούρα μας. Εύχομαι να γίνουμε πολίτες πεπαιδευμένοι και όχι παιδεμένοι και μπερδεμένοι. Να αξιοποιήσουμε το θησαυρό που μας κληρονόμησε η βιομηχανική εποχή προς όφελος του συνόλου. Γιατί υπάρχουν ευκαιρίες.

Η Υπεύθυνη του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

Στυλιανού Λιάνα

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου