.....του Ραφαήλ Παπαδόπουλου
6.Επίλογος: η «χρυσή τομή» μεταξύ ισότητας και ελευθερίας.
Η επισκόπηση των αρχών και των στόχων της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας που επιχειρήθηκε παραπάνω, ελπίζω με συντομία και σαφήνεια, καταδεικνύει δύο τελικά συμπεράσματα, πάνω στα οποία θα πρέπει να αναδομηθεί η κεντροαριστερά σε παγκόσμιο επίπεδο. Το πρώτο είναι ότι, όπως έχει δείξει με τρόπο τραγικό η σημερινή κρίση, καμία οικονομία, έστω και παγκοσμιοποιημένη, δεν μπορεί να λειτουργήσει τελείως ελεύθερη αφ’ εαυτής, μέσω του υποτιθέμενου «αόρατου χεριού» της αγοράς, κατά το πρότυπο μίας ιδιωτικής επιχείρησης. Η παγκόσμια οικονομία κινείται από τον πληθυσμό και τα διάφορα κοινωνικά στρώματα. Για να δημιουργηθούν οι σύγχρονες κοινωνίες και να συμβιώσουν αρμονικά, συμβιβάζοντας τα αντιτιθέμενα ατομικά και συλλογικά συμφέροντα, ήταν απαραίτητοι ορισμένοι κοινά αποδεκτοί κανόνες και η παρέμβαση μίας ανώτερης, επίσης κοινά αποδεκτής αρχής, που θα επιβάλλει και θα διαμορφώνει αυτούς τους κανόνες. Η αρχή στην οποία έχει ανατεθεί ο κρίσιμος αυτός ρόλος είναι το κράτος. Όπως στην κοινωνία, έτσι και στην οικονομία(που είναι προϊόν κοινωνικής εργασίας και συσχετισμών δύναμης), το κράτος οφείλει να παρεμβαίνει μέχρι ενός σημείου, σεβόμενο την οικονομική ελευθερία και την ιδιωτική πρωτοβουλία, ώστε να διασφαλίζει την ισομερή κατανομή των παραγόμενων πόρων στο κοινωνικό σύνολο και τη δυνατότητα του κάθε ατόμου να απολαμβάνει κάποια στοιχειώδη κοινωνικά και οικονομικά αγαθά, απαραίτητα για την επιβίωση και την συμμετοχή του στην παραγωγική διαδικασία. Για το λόγο αυτό, το κοινωνικό κράτος, που διασφαλίζει σε όλους δωρεάν πρόσβαση στην υγεία, την παιδεία καθώς και εργασιακή ασφάλεια και κατώτατες απολαβές που επιτρέπουν στους εργαζομένους μία αξιοπρεπή διαβίωση, έχει αποδειχθεί ιστορικά ως η αποτελεσματικότερη μορφή κρατικής παρέμβασης σε συνθήκες ελεύθερης οικονομίας. Τα ελάχιστα αυτά, εγγυημένα από το κράτος, οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα, διασφαλίζουν την πραγματική κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη, και συμβάλλουν στο να επιλύονται οι κοινωνικές συγκρούσεις ειρηνικά, με την προϋπόθεση βέβαια ότι ελέγχεται αυστηρά η ορθολογική και δίκαιη κατανομή των παροχών αυτών(ώστε π.χ να μην παίρνουν επίδομα τυφλότητας άνθρωποι οι οποίοι πάνε να το παραλάβουν… οδηγώντας(!)), και τίθενται συγκεκριμένα εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια για τους δικαιούχους.
Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι, για να υπάρξει στοιχειώδης οικονομική και κοινωνική δικαιοσύνη, αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο και ισότητα ευκαιριών κοινωνικής ανόδου, είναι απαραίτητες οι συνθήκες πολιτικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, δηλαδή ένα σύνολο συνταγματικά κατοχυρωμένων ατομικών και πολιτικών ελευθεριών. Μόνο υπό αυτές τις συνθήκες μπορούν να υπάρξουν διεκδικήσεις για οικονομική και κοινωνική ισότητα, και να ασκηθεί εποικοδομητική και αποτελεσματική πίεση στους εκάστοτε κυβερνώντες. Η κοινοβουλευτική(ή προεδρική) αστική δημοκρατία, με τους θεσμούς και τις διαδικασίες της, έχει επιβεβαιωθεί ιστορικά ως το μόνο πολιτικό σύστημα το οποίο υποχρεώνει την πολιτική εξουσία να λαμβάνει υπόψη τα αιτήματα και τις ανάγκες των πολιτών, στους οποίους λογοδοτεί τακτικά μέσω των εκλογών. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι τα αντιπροσωπευτικά δημοκρατικά συστήματα λειτουργούν πάντα ικανοποιητικά και χωρίς παθογένειες(διαφθορά, μαύρο χρήμα κτλ), ούτε ότι αρκεί η τυπική ύπαρξη και λειτουργία των αντιπροσωπευτικών θεσμών, για να εξασφαλίσει μια υγιή και πραγματική δημοκρατία. Είναι όμως το απαραίτητο υπόστρωμα πάνω στο οποίο μπορούν να δοθούν αγώνες για ισότητα και ευημερία. Η κατάλυση των αστικών δημοκρατικών ατομικών και πολιτικών ελευθεριών με πρόσχημα την ανεμπόδιστη πάλη για ισότητα και ευημερία, φέρνει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα, αυταρχισμό και όξυνση των ανισοτήτων. Με άλλα λόγια, ενώ μπορεί να υπάρξει πολιτική δημοκρατία χωρίς να υπάρχει ουσιαστική κοινωνική δημοκρατία, και δίκαιη κατανομή του πλούτου(όπως σωστά επισήμανε ο Μαρξ, και όπως συμβαίνει σήμερα σε Ελλάδα και Ευρώπη, υπό την επικυριαρχία της
νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας), το αντίστροφο(δηλαδή κοινωνική δικαιοσύνη και ευημερία σε συνθήκες απουσίας ατομικών-πολιτικών ελευθεριών), είναι εξ’ ορισμού αδύνατο.
Διαβάστε το Μέρος Α'
Διαβάστε το Μέρος Β'
Διαβάστε το Μέρος Γ'
Διαβάστε το Μέρος Δ'
Διαβάστε το Μέρος Ε'
6.Επίλογος: η «χρυσή τομή» μεταξύ ισότητας και ελευθερίας.Η επισκόπηση των αρχών και των στόχων της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας που επιχειρήθηκε παραπάνω, ελπίζω με συντομία και σαφήνεια, καταδεικνύει δύο τελικά συμπεράσματα, πάνω στα οποία θα πρέπει να αναδομηθεί η κεντροαριστερά σε παγκόσμιο επίπεδο. Το πρώτο είναι ότι, όπως έχει δείξει με τρόπο τραγικό η σημερινή κρίση, καμία οικονομία, έστω και παγκοσμιοποιημένη, δεν μπορεί να λειτουργήσει τελείως ελεύθερη αφ’ εαυτής, μέσω του υποτιθέμενου «αόρατου χεριού» της αγοράς, κατά το πρότυπο μίας ιδιωτικής επιχείρησης. Η παγκόσμια οικονομία κινείται από τον πληθυσμό και τα διάφορα κοινωνικά στρώματα. Για να δημιουργηθούν οι σύγχρονες κοινωνίες και να συμβιώσουν αρμονικά, συμβιβάζοντας τα αντιτιθέμενα ατομικά και συλλογικά συμφέροντα, ήταν απαραίτητοι ορισμένοι κοινά αποδεκτοί κανόνες και η παρέμβαση μίας ανώτερης, επίσης κοινά αποδεκτής αρχής, που θα επιβάλλει και θα διαμορφώνει αυτούς τους κανόνες. Η αρχή στην οποία έχει ανατεθεί ο κρίσιμος αυτός ρόλος είναι το κράτος. Όπως στην κοινωνία, έτσι και στην οικονομία(που είναι προϊόν κοινωνικής εργασίας και συσχετισμών δύναμης), το κράτος οφείλει να παρεμβαίνει μέχρι ενός σημείου, σεβόμενο την οικονομική ελευθερία και την ιδιωτική πρωτοβουλία, ώστε να διασφαλίζει την ισομερή κατανομή των παραγόμενων πόρων στο κοινωνικό σύνολο και τη δυνατότητα του κάθε ατόμου να απολαμβάνει κάποια στοιχειώδη κοινωνικά και οικονομικά αγαθά, απαραίτητα για την επιβίωση και την συμμετοχή του στην παραγωγική διαδικασία. Για το λόγο αυτό, το κοινωνικό κράτος, που διασφαλίζει σε όλους δωρεάν πρόσβαση στην υγεία, την παιδεία καθώς και εργασιακή ασφάλεια και κατώτατες απολαβές που επιτρέπουν στους εργαζομένους μία αξιοπρεπή διαβίωση, έχει αποδειχθεί ιστορικά ως η αποτελεσματικότερη μορφή κρατικής παρέμβασης σε συνθήκες ελεύθερης οικονομίας. Τα ελάχιστα αυτά, εγγυημένα από το κράτος, οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα, διασφαλίζουν την πραγματική κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη, και συμβάλλουν στο να επιλύονται οι κοινωνικές συγκρούσεις ειρηνικά, με την προϋπόθεση βέβαια ότι ελέγχεται αυστηρά η ορθολογική και δίκαιη κατανομή των παροχών αυτών(ώστε π.χ να μην παίρνουν επίδομα τυφλότητας άνθρωποι οι οποίοι πάνε να το παραλάβουν… οδηγώντας(!)), και τίθενται συγκεκριμένα εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια για τους δικαιούχους.
Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι, για να υπάρξει στοιχειώδης οικονομική και κοινωνική δικαιοσύνη, αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο και ισότητα ευκαιριών κοινωνικής ανόδου, είναι απαραίτητες οι συνθήκες πολιτικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, δηλαδή ένα σύνολο συνταγματικά κατοχυρωμένων ατομικών και πολιτικών ελευθεριών. Μόνο υπό αυτές τις συνθήκες μπορούν να υπάρξουν διεκδικήσεις για οικονομική και κοινωνική ισότητα, και να ασκηθεί εποικοδομητική και αποτελεσματική πίεση στους εκάστοτε κυβερνώντες. Η κοινοβουλευτική(ή προεδρική) αστική δημοκρατία, με τους θεσμούς και τις διαδικασίες της, έχει επιβεβαιωθεί ιστορικά ως το μόνο πολιτικό σύστημα το οποίο υποχρεώνει την πολιτική εξουσία να λαμβάνει υπόψη τα αιτήματα και τις ανάγκες των πολιτών, στους οποίους λογοδοτεί τακτικά μέσω των εκλογών. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι τα αντιπροσωπευτικά δημοκρατικά συστήματα λειτουργούν πάντα ικανοποιητικά και χωρίς παθογένειες(διαφθορά, μαύρο χρήμα κτλ), ούτε ότι αρκεί η τυπική ύπαρξη και λειτουργία των αντιπροσωπευτικών θεσμών, για να εξασφαλίσει μια υγιή και πραγματική δημοκρατία. Είναι όμως το απαραίτητο υπόστρωμα πάνω στο οποίο μπορούν να δοθούν αγώνες για ισότητα και ευημερία. Η κατάλυση των αστικών δημοκρατικών ατομικών και πολιτικών ελευθεριών με πρόσχημα την ανεμπόδιστη πάλη για ισότητα και ευημερία, φέρνει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα, αυταρχισμό και όξυνση των ανισοτήτων. Με άλλα λόγια, ενώ μπορεί να υπάρξει πολιτική δημοκρατία χωρίς να υπάρχει ουσιαστική κοινωνική δημοκρατία, και δίκαιη κατανομή του πλούτου(όπως σωστά επισήμανε ο Μαρξ, και όπως συμβαίνει σήμερα σε Ελλάδα και Ευρώπη, υπό την επικυριαρχία της
νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας), το αντίστροφο(δηλαδή κοινωνική δικαιοσύνη και ευημερία σε συνθήκες απουσίας ατομικών-πολιτικών ελευθεριών), είναι εξ’ ορισμού αδύνατο.
Διαβάστε το Μέρος Α'
Διαβάστε το Μέρος Β'
Διαβάστε το Μέρος Γ'
Διαβάστε το Μέρος Δ'
Διαβάστε το Μέρος Ε'
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου