Κηδεύοντας τις ιδεολογίες

....του Νίκου Βράντση 

 Δύσκολο άρθρο το σημερινό. Η αλήθεια είναι πως από καιρό ήθελα να γράψω κάτι για τις ιδεολογίες. Γιατί πάντα πίστευα στην χρησιμότητά τους, στην δύναμή τους να αλλάξουν τον κόσμο άλλες φορές προς το καλύτερο και άλλες φορές προς το χειρότερο.

 Άλλες με εξέπλητταν, άλλες με συγκινούσαν και με ενθουσίαζαν, ορισμένες με τρόμαζαν. Υπήρξαν ιδεολόγοι σπουδαίοι που έπραξαν θαυμάσια πράγματα και άλλοι που διέπραξαν εγκλήματα για να υπηρετήσουν τα πιστεύω τους. Ο μεγαλύτερος ιδεολόγος άλλωστε υπήρξε ο Χίτλερ. Μόνο

που η ιδέα του ήταν αυτή μιας καθαρής φυλής και της μισαλλοδοξίας, του σωβινισμού και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Η δύναμη των ιδεών είναι τεράστια και είναι θαυμάσια.

Υπήρξαν ιδέες που μας πρόδωσαν, ιδέες που νίκησαν τις δικές μας στην δαρβίνεια μάχη της εγελιανής διαλεκτικής, μια μάχη ατέρμονη και ανολοκλήρωτη. Ιδέες με τις οποίες διαφωνούμε μα όσο και αν διαφωνούμε, αναπόφευκτα ζούμε μέσα τους. Οι ιδέες είναι τα όνειρά μας και οι πόθοι μας, ο τρόπος να φανταζόμαστε το μέλλον και να διεκδικούμε το παρόν. Η εκδοχή μας

να ερμηνεύουμε τον κόσμο.

Έλεγε κάποτε ο Μαρξ πως οι ιδεολογίες είναι στρεβλές φαντασιώσεις της πραγματικότητας, που αποπροσανατολίζουν τον προλετάριο από την ταξική πάλη. Έλεγε πως όλες οι ιδεολογίες είναι κίβδηλα δημιουργήματα του πόθου και της φαντασίας μας, διεκδικώντας για λογαριασμό της δικής του πολιτικής θεωρίας την απόλυτη αλήθεια. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σήμερα. Στον ρόλο του Μαρξ όλοι οι αγγελιοφόροι του φιλελευθερισμού και της ωμής πραγματικότητας που αμφισβητούν την ύπαρξη και την ουσία των ιδεών που αμφισβητούν την απόλυτη αλήθεια.

"Οι ιδεολογίες πέθαναν, δεν υπάρχουν πια" λένε μερικοί. "Περάσαν αυτά, μη γίνεστε γραφικοί" λένε άλλοι.

Αυτή είναι η βασική ιδέα που δεσπόζει σήμερα. Αυτή που μοιράζει τα κηδειόχαρτα των ιδεολογιών και διατυμπανίζει πως η πραγματικότητα είναι μια, όπως μια είναι και η ερμηνεία της. Ξεχνά πως είναι και αυτή δημιούργημα κάποιων ανθρώπων που ερμήνευσαν διαφορετικά την πραγματικότητα. Ξεχνά πως είναι απλά η ιδέα που επικράτησε στην δαρβίνεια μάχη και δεσπόζει τώρα στο πρώτο βάθρο μέχρι να αντικατασταθεί από την επόμενη. Ξεχνά πως είναι μια υποκειμενική σύλληψη της πραγματικότητας που απλά απέκτησε την ορμή να θεμελιωθεί. Και για να θεμελιώσει περαιτέρω την κυριαρχία της επέβαλλε την ψευδαίσθηση ότι δεσπόζει μόνη στον θρόνο της χωρίς να την αμφισβητεί κανείς.

Οι αγγελιοφόροι της μιας ιδέας και του θανάτου των υπολοίπων ξεχνούν πως ερμηνεύουν ως αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, τον υποκειμενικό τους τρόπο που βλέπουν τα πράγματα. Είναι μπλεγμένοι σε μια μεγαλύτερη απάτη. Γιατί είναι ιδεολόγοι και δεν το ξέρουν. Το να παραδέχεσαι πως είσαι ιδεολόγος σημαίνει πως παραδέχεσαι ότι δεν υπάρχουν απόλυτες αλήθειες μα και αν υπάρχουν δεν τις έχει βρει κανείς. Να είσαι ιδεολόγος σημαίνει πως παραδέχεσαι ότι μπορεί να κάνεις λάθος στο κυνήγι της αλήθειας.

Η μοναδική στιγμή που θα μπορούν να εκλείψουν οι ιδεολογίες θα είναι όταν μετατραπούν σε επιστήμη. Μα ο προνομιακός χώρος των ιδεών, εκεί που αυτές μπορούν να επιβιώσουν, αφορά σε ένα μαθηματικά μη μετρήσιμο, ψυχολογικά με ελέγξιμο ον και την κίνηση του μέσα στον χώρο. Τον άνθρωπο. Αυτό το όν με τις πέντε αισθήσεις (είναι λίγες αλλά αυτές έχει για να ερμηνεύσει τον κόσμο) που έφτασε στον 21ο αιώνα για να πιστέψει κάποιον που του είπε πως οι ιδέες πέθαναν. Και όμως όσο αποφεύγουμε τη μονομορφοποίηση της σκέψης του ανθρώπου οι ιδέες θα εξακολουθούν να υπάρχουν.

"Πρακτικοί άνθρωποι που θεωρούν ότι δεν υφίστανται οποιαδήποτε πνευματική επιρροή, συνήθως, είναι οι δούλοι κάποιου μακαρίτη οικονομολόγου". Κέυνς