....του Αλέξανδρου Βλαζάκη
Το 1961 ο διάσημος ψυχολόγος και πατέρας της γνωστικο-συμπεριφορικής προσέγγισης A. Bandura διεξήγαγε ένα από τα πιο γνωστά πειράματα ψυχολογίας, το Bobo Doll experiment (το πείραμα της κούκλας Bobo) σχετικά με τη δημιουργία μοτίβων επιθετικής συμπεριφοράς στα παιδιά. Τα αποτελέσματα των ερευνών του προκάλεσαν το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας και αποτέλεσαν το έναυσμα για μία σειρά μελετών σχετικά με την επίδραση των μέσων επικοινωνίας (τηλεόραση, κινηματογράφος) στην διαμόρφωση της επιθετικότητας.
Το πείραμα περιλάμβανε συνοπτικά την έκθεση παιδιών σε μοντέλα ενηλίκων (συνεργών του πειραματιστή) που είχαν οδηγίες να συμπεριφέρονται βίαια μέσα σε ένα δωμάτιο με παιχνίδια απέναντι σε μία μεγάλου μεγέθους κούκλα Bobo. Δηλαδή, το παιδί έβλεπε τον ενήλικο να επιτίθεται φραστικά, σωματικά και χρησιμοποιώντας ένα ψεύτικο σφυρί. Μετά από την παρακολούθηση αυτών των ενεργειών το παιδί αφηνόταν σε ένα δωμάτιο με μία κούκλα Bobo να παίξει με όποιο παιχνίδι ήθελε. Μόλις στερούνταν όλα τα υπόλοιπα παιχνίδια από το παιδί (γεγονός που προκαλούσε ματαίωση και θυμό), σε πολύ μεγάλο ποσοστό, αυτό στρεφόταν με επιθετικές τάσεις στην κούκλα μιμούμενο τις συμπεριφορές που είχε μόλις δει από έναν άγνωστο ενήλικα. Έβριζε, κλοτσούσε και χτυπούσε την κούκλα με το σφυρί όπως είχε δει να κάνουν πριν λίγο!
Τα πειράματα αυτά αποτέλεσαν την αφορμή για μία πληθώρα ερευνών σχετικά με την επίδραση των μοντέλων βίας που προβάλλονται μέσα από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Πολύ γρήγορα θεμελιώθηκε επιστημονικά η ραδιοτηλεοπτική λογοκρισία που απαγορεύει την προβολή εικόνων δολοφονιών ή πολέμου ή τροχαίων με τη δικαιολογία ότι οι εικόνες είναι πολύ σκληρές για παιδιά αλλά και ενήλικες καθώς μπορεί να προκαλέσουν πέρα παό αποστροφή και διάθεση μίμησης παρόμοιων πράξεων. Απαγορεύεται ένα κεντρικό δελτίο ειδήσεων να δείξει εικόνες δολοφονιών ή μαχών και τουλάχιστον στην Ελλάδα με υπουργική απόφαση υπάρχουν σήματα και ζώνες καταλληλότητας εκπομπών και ταινιών. Ευτυχώς η ψυχική μας υγεία και ισορροπία και ο ευαίσθητος αμφιβληστροειδής μας προστατεύεται από το κράτος.
Όμως… Σε κεντρικό δελτίο ειδήσεων άκουγα πριν λίγες μέρες ότι «πολύνεκρες μάχες μαίνονται στο Χαλέπι»-«εικόνες ερειπίων αντικρίζουν οι διεθνείς παρατηρητές»-«συνεχίζονται οι σφοδρές συγκρούσεις στη Συρία», όλα αυτά ντυμένα με εικόνες ανθρώπων να τρέχουν, επαναστατών να κρατούν όπλα, μητέρων να κλαίνε για τα παιδιά τους. Αναρωτιόμουν «είναι αυτό το πραγματικό πρόσωπο του πολέμου;».
Σε άλλο δελτίο : «αυτοκτόνησε 35χρονος πέφτοντας στο κενό»- «στυγερή δολοφονική επίθεση κατά μετανάστη με μαχαίρι» ντυμένα με εικόνες ανθρώπων να μιλάν για αυτά τα γεγονότα σαν να είναι κάτι φυσικό και απλό. «Είναι αυτό το αληθινό πρόσωπο της βίας;».
Όχι, δεν είναι αυτό το αληθινό πρόσωπο της βίας. Την αληθινή βία μας την κρύβουν όσο πιο καλά γίνεται. Και αυτό θα ήταν καλό, βέβαια εν μέρει, αν δεν μας προσέφεραν στη θέση της μία ιλλουστραρισμένη, εύπεπτη βία. Η βία είτε παρουσιάζεται ως κάτι το ηρωικό ή συνοψίζεται σε δημοσιογραφικά κλισέ. Οι περισσότεροι έχουμε δει τον ήρωα της ταινίας να βομβαρδίζει ή να γαζώνει τους «κακούς» θερίζοντάς τους σαν στάχυα, να μπήγει το μαχαίρι στην καρδιά του εχθρού (ο οποίος πεθαίνει σε δέκατα με κλειστά μάτια), να πυροβολεί με καραμπίνα εξ επαφής και να σκοτώνει τον άλλον με μία αμυχή αίματος, να ρίχνει τον κακό από την κορυφή του ουρανοξύστη μετά από μία δραματική μάχη. Λίγοι από εμάς (ευτυχώς) θα ζήσουν ή θα δουν την πραγματική βία μπροστά στα μάτια τους, όμως το θέμα είναι ότι ακόμα λιγότεροι θα είναι σε θέση να την αναγνωρίσουν ως κάτι αληθινό. Κανείς μας δεν έχει δει όλμο να σκάει και μία λάμψη να γεμίζει χώμα και αίμα τα πάντα γύρω του, λίγοι έχουν αντέξει να δουν εικόνες παιδιών που έχουν επιζήσει χωρίς μύτες, με σκισμένα δέρματα και καμένα πρόσωπα από βομβαρδισμούς, λίγοι έχουν καταφέρει να δουν την έσχατη βαρβαρότητα του μαχαιρώματος –πόσο γρήγορα μπορεί να συμβεί πριν καν το αντιληφθείς- (ένας ζωντανός, επώδυνος θάνατος), λίγοι ξέρουν πως ένα “headshot” αφήνει πίσω του μία μεγάλη λίμνη αίματος ανακατωμένη με υπολείμματα μυαλού και μια αγνώριστη μάζα πρόσωπου, λίγοι έχουν ακούσει έστω σε βίντεο τον φριχτό ήχο των κόκκαλων που σπάνε όλα μαζί μετά από πτώση στο κενό.
Δεν γνωρίζουμε τι είναι η βία. Ευτυχώς, ζούμε σε ευνομούμενες πολιτείες του δυτικού κόσμου, με μακρόχρονη ειρήνη, σε σχετικά ήσυχα αστικά περιβάλλοντα. Αυτός ο τρόπος ζωής σίγουρα δεν μας εκθέτει στη βία και τις συνέπειές της, όμως ίσως μας παθητικοποιεί απέναντι στη βία που υπάρχει γύρω μας αλλά εμείς δεν μπορούμε να δούμε και να αντιληφθούμε. Ότι γνωρίζουμε γι’ αυτήν είναι αναπαραστάσεις από σκηνές ταινιών δράσης του Χόλιγουντ και απαρίθμηση γεγονότων στα δελτία ειδήσεων και τις εφημερίδες. Η πραγματική βία δεν είναι τόσο ανώδυνη, τόσο ψεύτικη, τόσο εξωραϊσμένη, δεν είναι αριθμοί, δεν είναι συμβάντα. Είναι πραγματικότητα. Σκληρή, αδυσώπητη, παγερή. Είναι όπως λέει ο εξαίρετος αφγανός συγγραφέας Ατικ Ραχίμι «κοφτερή και τόσο αληθινή».
Η απόκρυψη, λοιπόν, της βίας μας έχει ωφελήσει; Μάλλον, όχι. Γιατί όταν ακούμε για βομβαρδισμούς στη Συρία δεν θα πρέπει να έχουμε αυτήν την εικόνα :
αλλά αυτήν :
Δεν έχουν και πολλές ομοιότητες.
Αρνούμαι κατηγορηματικά να δεχτώ ότι ο κατά συρροή δολοφόνος-μακελάρης ήρωας ταινιών δράσης τύπου Rambo, Terminator, Shooter, Die Hard, Extendables να αλωνίζει ελεύθερα στην οθόνη μου, με το κίτρινο σηματάκι με το τριγωνάκι και την «απαραίτητη γονική συναίνεση» και να γεμίζει με τα πρότυπα του παιδικά και εφηβικά μυαλά με την ψευδαίσθηση ότι μία έκρηξη, ένα μαχαίρωμα, ένα headshot, ένα γάζωμα με σφαίρες είναι αποδεκτά, απλά και εύκολα. Γιατί να μην μπορεί ο έφηβος τουλάχιστον να συγκρίνει τη βία του ηλεκτρονικού του κόσμου και των ταινιών με τη ωμή, φρικιαστική βία; Και μετά ας δούμε πόσο «τζάμι» και «γαμάτα» θα του φαίνονται τα παραπάνω.
Αν είχαμε το θάρρος σαν κοινωνίες να εκπαιδεύουμε τις νέες γενιές πάνω στο να αναγνωρίζουν και να αποστρέφονται τη βία από νεαρή ηλικία (μία μορφή συμπεριφοριστικής ενισχυμένης μάθησης), τα αποτελέσματα θα ήταν εκπληκτικά. Ένας από τους τρόπους, θα μπορούσε να είναι αυτό που σήμερα γνωρίζει, μέσω του διαδικτύου κυρίως, τεράστια απήχηση και ονομάζεται «ενημερωτικός ακτιβισμός», δηλαδή η προώθηση της πραγματικότητας και της ρεαλιστικής όψης των πραγμάτων μέσω ανεξάρτητων πηγών. Αντίθετα, επιλέγουμε να κρύβουμε τα σκουπίδια κάτω από το χαλί, να κρύβουμε το κεφάλι στην άμμο σαν στρουθοκάμηλοι και να μιλάμε για τη βία όπως ένας αφελής πατέρας εξηγεί στο γιό του ότι τα παιδιά τα φέρνουν πελαργοί-όλα αυτά με το πρόσχημα της παιδαγωγικής αντιμετώπισης και της προάσπισης της ομαλούς ψυχικής υγείας. Πόσο ομαλό είναι άραγε να έχει ένας έφηβος ως πρότυπό του έναν ψυχρό, ψυχοπαθή κατά συρροή εκτελεστή-ήρωα ταινίας κατά τ’ άλλα;
Άραγε πόσοι περισσότεροι άνθρωποι θα στήριζαν ένα αγώνα για την παύση πυρός σε περιοχές με συγκρούσεις αν ήξεραν το αληθινό πρόσωπο της βίας; Πόσοι περισσότεροι θα αναλάμβαναν δράση; Πόσοι δεν θα έμεναν απαθείς, τρώγοντας το γεύμα τους ενώ παρακολουθούν ειδήσεις; Πόσοι περισσότεροι θα αφιέρωναν έστω λίγο περισσότερο χρόνο σκέψης και συζήτησης πάνω σε τέτοια ζητήματα προώθησης της ειρήνης και της μη βίας αν είχαν δει αυτές τις εικόνες; Γιατί δεν προβάλλονται αυτές οι εικόνες μαζικά; Γιατί πρέπει να νομίζουμε ότι «23 άμαχοι που εκτελέστηκαν» είναι το ίδιο με «τη θεαματική πτώση με αλεξίπτωτο από τα 2000 πόδια»; Γιατί πρέπει να νομίζουμε ότι «σφοδροί βομβαρδισμοί» αφορούν κτίρια κι όχι έμψυχα υποκείμενα;
Η βία είναι δίπλα μας, αν όχι μέσα μας. Είναι ώρα να βγάλουμε το κεφάλι από την άμμο και να την κοιτάξουμε βαθιά, κατευθείαν στα μάτια. Σαν έναν δυνατό αντίπαλο. Που όμως μπορούμε να νικήσουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου