Είναι το παρελθόν μια ξένη χώρα;

Kαι μαζί με τους καλούς μας βυζαντινολόγους τρύπωσα και γώ στην υπόγεια, τη ζωντανή, τη ρέουσα Θεσσαλονίκη. Ακόμη προσπαθώ να συγκροτήσω τη σκέψη μου μετά από αυτά που είδα. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Οι αρχαιολόγοι, αφού έφθασαν αυθημερόν από Αθήνα, συναντήθηκαν -που αλλού;- στην Καμάρα. Την τοποθεσία , που 1700 χρόνια τώρα διευκολύνει τα ραντεβού των Σαλονικιών. Κάπου εκεί σε μια απόμερη γωνιά περίμενα και γω, κρυφά, ελπίζοντας ότι θα καταφέρω να δω το εύρημα..Η απογοήτευση δεν άργησε να έρθει καθώς άκουσα ότι η Μετρό δεν θα επέτρεπε, στα μέλη της ΧΑΕ αλλά και σε άλλους επιφανείς αρχαιολόγους της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, να εισέλθουν στο εργοτάξιο. Τελικά ξεκινήσαμε, σε μία πορεία διαμαρτυρίας για τη σωτηρία της Μέσης Οδού.

Καθώς προχωρούσαμε, γύρω μου συνάδελφοι μοίραζαν φυλλάδια με την περιεκτική ανακοίνωση της ΧΑΕ σε περαστικούς, σε ανθρώπους στις στάσεις λεωφορείων, σε παιδιά. Όλοι τους κοιτάζοντας φευγαλέα το χαρτί σήκωναν τα μάτια και παρατηρούσαν την περίεργη μακρόστενη και μεγάλη ομάδα ανθρώπων που διέσχιζε τα πεζοδρόμια της Εγνατίας με αποφασιστικότητα. Άκουσα κάποιους από τους συναδέλφους να λένε ότι αυτή ήταν η πρώτη τους φορά σε πορεία. Χαμογέλασα.. Ήταν και μιας κάποιας ηλικίας βλέπετε .Όμως και άλλα πολλά ενδιαφέροντα λέγονταν γύρω μου..

Κάποιος σχολίαζε εμφατικά ότι είναι ανοησία να γίνει ο σταθμός Βενιζέλου καθώς η μούρη του τρένου στη στάση Βενιζέλου θα ακουμπά το πίσω μέρος του μπροστά τρένου της στάσης Αγ. Σοφίας. Γέλασα..Άλλος έλεγε ότι ήδη έχουν καταστρέψει πολλά στους άλλους σταθμούς (τμήματα του ίδιου δρόμου, ταφικά συγκροτήματα, εργαστήρια, μία βασιλική κλπ) και ότι είναι άδικο να φύγει και αυτό εύρημα. Κάποιος τόνιζε ότι πρόκειται μεγάλο λάθος εκ μέρους εκείνων των αρχαιολόγων που αποφάσισαν να το ξηλώσουν. Ήμουν στεναχωρημένος και οργισμένος. Σκεφτόμουν ότι η πολιτιστική κληρονομιά αλλά και η παιδεία βάλλονται από παντού. Πως η μάχη είναι άνιση. Σκεφτόμουν ότι επιφανείς βυζαντινολόγοι -και αγαπημένοι μου καθηγητές- είχαν έρθει από Αθήνα και δεν θα τους επέτρεπαν αυτοψία και εκνευριζόμουν περισσότερο.

Με όλα αυτά φτάσαμε στο σημείο και προσπαθούσαμε μάταια να διακρίνουμε μέσα από τα σίδερα και το σκοτάδι του χάσματος του εργοταξίου το εύρημα. Ήταν δύσκολο αλλά σε ορισμένα σημεία κάτι φαινόταν. Όλοι σχολίαζαν νευριασμένοι ότι είναι κρίμα που δε θα το βλέπαμε από κοντά. Και τότε, σε μία μεγαλειώδη στιγμή, πάρθηκε η απόφαση. Θα μπαίναμε με το έτσι θέλω. Θα προχωρούσαμε ακτιβιστικά! Γενικός ενθουσιασμός! Ήταν πολύ αστείο να βλέπεις τα πρόσωπα καθώς πρέπει κυριών να γεμίζουν με εκείνη την έξαψη που δίνει η δίκαιη "παρανομία". Σε λίγο είχαμε ανοίξει τις περιφράξεις και όλοι αρχίσαμε να κατεβαίνουμε την σκάλα. Η φωτογραφική μου πήρε φωτιά.

Όσο πλησίαζα προς τον χώρο και άρχισε να φαίνεται μέσα στο ημιφώς το εύρημα ξέχασα ποιος είμαι. Ξέχασα ακόμη και την φωτογραφική (όσοι με ξέρουν καταλαβαίνουν). Δε θα πω πολλά. Θα σας μεταφέρω μόνον ότι αυτό που είδα εκεί κάτω έκανε ακόμη και φτασμένους αρχαιολόγους που έχουν ξεγεννήσει θησαυρούς και θαύματα από τη γη να μείνουν με ανοιχτό το στόμα.

Μόλις συνήλθα από το σοκ χαμογέλασα και μόνο στη σκέψη. Αυτό που υπάρχει εκεί κάτω δεν μετακινείται. Δεν θα το τολμήσουν. Μίσησα το θράσος ορισμένων στην κατασκευαστική εταιρία και στην αρχαιολογική επιστήμη που τόλμησαν να λάβουν αυτή την εγκληματική απόφαση. Η φωτογραφική μου ξαναπήρε φωτιά.

Η Θεσσαλονίκη που είδα εκεί, έξι μέτρα κάτω από την Εγνατία, είναι ακόμη ζωντανή, εντυπωσιακή και μνημειώδης. Η Θεσσαλονίκη που είδα εκεί πρέπει να παραδοθεί ακέραια σε όλους τους πολίτες του κόσμου. Ένα τεράστιο ευχαριστώ σε όλους εκείνους που αγωνίζονται να επιτευχθεί αυτό. Χάρη σε αυτούς έχουμε νικήσει.

ένα σχόλιο του Αλ.Α.Στ.

Αυτή είναι η εικόνα που έχουν οι περαστικοί από το ύψος του πεζοδρομίου της Εγνατίας. Διακρίνεται η βυζαντινή Μέση Οδός που βρέθηκε περί τα 6μ. κάτω από τη σημερινή Εγνατία. Ήταν μνημειώδης και πολυτελής, στρωμένη με μεγάλες λίθινες πλάκες και διέθετε μεγάλο αποχετευτικό αγωγό, ορατό και στη φωτογραφία, εκεί που οι λίθινες πλάκες παρουσιάζουν κενά. Δεξιά και αριστερά υπήρχαν δημόσια κτίρια, πλατείες, αψίδες και εμπορικά καταστήματα. Όλα αυτά δυστυχώς δεν διακρίνονται καλά από αυτό το σημείο και θα πρέπει κανείς να κατεβεί στον υπόγειο αυτό κόσμο.
Να σημειώσουμε ότι οι μεγάλοι αυτοί μεταλλικοί σωλήνες είναι αντηρίδες που συγκρατούν τα πλευρικά τοιχώματα του εργοταξίου από το να καταρρεύσουν. Την ίδια αποστολή έχουν και αυτοί οι μεγάλοι περίεργοι τσιμεντένιοι "κίονες" με την ανώμαλη επιφάνεια που διακρίνονται στο πάνω μέρος της φωτογραφίας. Βρίσκονται εκεί για να συγκρατούν τη σημερινή Εγνατία. Πολλοί περαστικοί θεωρούν ότι πρόκειται για αρχαίους κίονες και γι'αυτό κρίναμε σωστό να το διευκρινίσουμε.

Κατεβαίνοντας στο χώρο της ανασκαφής μπορούμε αμέσως να διακρίνουμε την τεράστια σημασία του ευρήματος. Διάσπαρτα στο χώρο υπάρχουν στοιχεία της ιστορίας της πόλης. Στη φωτογραφία διακρίνεται ενσωματωμένο στην πλακόστρωση του βυζαντινού δρόμου ένα αρχαιότερο αρχιτεκτονικό μέλος με γλυπτή διακόσμηση. Στις βυζαντινές πόλεις τίποτε δεν πήγαινε χαμένο. Το πνεύμα αυτό της οικονομίας είχε ως αποτέλεσμα να διασωθούν ως τις μέρες μας πολύτιμα στοιχεία αρχαιότερων εποχών που ήταν εντοιχισμένα στα βυζαντινά μνημεία.

6μ. κάτω από στο σταυροδρόμι της Εγνατίας με την Βενιζέλου βρέθηκε και μία αρχαία διασταύρωση οδών αποδεικνύοντας την αδιάλειπτη συνέχεια της πολεοδομικής εξέλιξης της Θεσσαλονίκης. Τι σημαίνει αυτό; Η ανασκαφή δεν έφερε στο φως μόνο τον πρόγονο της Εγνατίας αλλά και ενδείξεις για τον πρόγονο της Βενιζέλου! Στη φωτογραφία διακρίνονται τα καλοδιατηρημένα κατάλοιπα ενός καμαροσκέπαστου αγωγού υδάτων που διέσχιζε κάθετα την Μέση Οδό (Εγνατία) και έβαινε παράλληλα με την αρχαία οδό που διασταυρωνόταν με τη Μέση Οδό (δηλαδή τον δρόμο κάτω από τη σημερινή Βενιζέλου). Η αρχαία αυτή οδός πρέπει να ήταν το ίδιο σημαντική με την Βενιζέλου καθώς συνέδεε το άνω τμήμα της βυζαντινής Θεσσαλονίκης με το λιμάνι. Τα στοιχεία που στηρίζουν αυτή την υπόθεση είναι παντού στο χώρο. Βλέπετε αυτόν το τετράγωνο πεσσό (κίονα) στα δεξιά του καμαροσκέπαστου αγωγού; Για να κατανοήσει κανείς τι είναι πρέπει να παρατηρήσει λίγο καλύτερα γύρω από τον πεσσό. Η απάντηση του αινίγματος στην επόμενη φωτό.

Μία άμορφη μάζα πλίνθων έχει αφεθεί στο χώρο της ανασκαφής. Γιατί; Πως συνδέεται με τον πεσσό της προηγούμενης φωτογραφίας; Αν παρατηρήσουμε καλύτερα αυτόν το σωρό καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για τα ερείπια της ανωδομής μίας αψίδας παρόμοιας με αυτή που σήμερα οι Θεσσαλονικείς ονομάζουμε Καμάρα! Αν κατέρρεε και η Καμάρα κάποια μέρα κάπως έτσι θα έμοιαζαν τα κρημνίσματα της. Η κατεστραμμένη αψίδα της φωτογραφίας έστεκε ως απάντηση στην Καμάρα, ήταν ο αντικατοπτρισμός της στην άλλη πλευρά της πόλης. Παράλληλα, τόνιζε και τη σημασία του σταυροδρομιού. Στο βάθος της φωτογραφίας διακρίνονται και οι τοίχοι των οικοδομημάτων που πλαισίωναν το σταυροδρόμι. Σώζονται σε μεγάλο ύψος και αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε προσέχοντας και τους ανθρώπους που βρίσκονται δίπλα τους.

Μόλις συνηθίσει το μάτι στο ημίφως μπορεί να διακρίνει εκπληκτικές λεπτομέρειες, όπως αυτό το τμήμα τοίχου στον οποίο βρέθηκαν ενσωματωμένα τμήματα ενός αρχαιότερου οικοδομήματος. Βλέπετε το αναποδογυρισμένο ιωνικό κιονόκρανο; Αυτό κάποτε επέστεφε κάποιον κίονα σε μία βασιλική. Όταν καταστράφηκε η βασιλική, οικοδόμοι χρησιμοποίησαν τα μέλη της για να ενισχύσουν τους τοίχους αυτού του νεότερου οικοδομήματος. Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι στα κτίρια αλλά και στον πολεοδομικό ιστό της πόλης επιβίωνε και επιβιώνει το "γενετικό" υλικό παλαιότερων εποχών.

Ακολουθώντας προς τα ανατολικά (ΝΑ για την ακρίβεια) την Οδό συναντούμε στα δεξιά της αυτές τις τεράστιες μαρμάρινες πλάκες. Την μνημειώδη κλίμακά τους μπορούμε να την καταλάβουμε εύκολα έχοντας ως μέτρο τους ανθρώπους της φωτογραφίας. Τι ήταν αυτός ο χώρος που συναντούσε ο διαβάτης της Μέσης Οδού και ο επισκέπτης της βυζαντινής πόλης, έχοντας περάσει κάτω από την αψίδα που είδαμε προηγουμένως; Τα στοιχεία που έχουν συγκεντρώσει οι επιστήμονες οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ήταν τμήμα της πλακόστρωσης μίας πλατείας σαν και αυτή που υπάρχει και σήμερα στη διασταύρωση της Εγνατίας με την Βενιζέλου. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως σημαντικότατες ενδείξεις ενός δημόσιου χώρου 1400 (και πλέον) ετών. Πρόκειται για εύρημα μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα. Η πολυτέλεια των υλικών αποδεικνύει ότι η Θεσσαλονίκη ήταν μία πόλη με μνημειακό κέντρο και σεβασμό στο δημόσιο χώρο.

Την πλατεία αυτή πλαισίωναν και άλλα οικοδομήματα δημόσιου χαρακτήρα, όπως αυτή η κρήνη που δρόσιζε τους περαστικούς και εντυπωσίαζε με την πολυτέλειά της. Μία παρόμοια κατασκευή μπορούμε να δούμε και σε ένα άλλο σημείο της Εγνατίας. Πόσες φορές περιμένοντας το λεωφορείο επί της Εγνατίας εκεί κοντά στο άγαλμα του Βενιζέλου και έξω από τα οθωμανικά λουτρά (λουτρά Παράδεισος ή Μπεη Χαμάμ) δεν έχουμε αναρωτηθεί τι μπορεί να είναι αυτά τα καταχωνιασμένα "αρχαία" στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Μητρ. Γενναδίου; Η Εγνατία ήταν ένας εντυπωσιακός δρόμος και τα στοιχεία είναι παντού: Κρήνες, αψίδες, στοές, πλατείες, μάρμαρο, υδρευτικά και αποχετευτικά έργα, όλα αδιάψευστοι μάρτυρες αστικότητας, κεντρικότητας και πολεοδομικού σχεδιασμού, στοιχεία που και η σημερινή πόλη διατηρεί αυτούσια στο πολιτισμικό της γονιδίωμα.

Αιώνες μετά, στο φροντισμένο πλακόστρωτο επέστρεψε η ζωή. Η εικόνα αυτή των ανθρώπων που το διασχίζουν ήταν γνώριμη για εκατοντάδες χρόνια. Τώρα μπορούμε εύκολα να φανταστούμε τους ήχους των τροχών της άμαξας, τις περίεργες λέξεις και προφορές, τα εμπορεύματα, τους ανθρώπους, τα άλογα, τα υφάσματα, πολυτελή και ευτελή, τα γέλια, τους θριαμβικούς ή επιθετικούς στρατούς, τους ηγεμόνες, τις καταστροφές και τους θρήνους, τις χαρές και τις λιτανείες. Η αρχαία αρτηρία θα ξαναδώσει ζωή στην πληγωμένη αλλά δυνατή καρδιά της Θεσσαλονίκης. Είναι σίγουρο. Αρκεί να απαιτήσουμε να διασωθεί και να προστατευθεί διότι το παρελθόν δεν είναι μία άγνωστη ή μια ξένη χώρα.  Το παρελθόν αποτελεί κομμάτι της ταυτότητάς μας και οικουμενική, πανανθρώπινη πατρίδα μας.

                                          το φωτορεπορτάζ μας το έστειλε η ομάδα του Bon Flaneur