Οι χαμένες ψευδαισθήσεις της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης

.....του Ρίζου Καϊάφα

Αυτή η σταθερή αντίφαση, ανάμεσα στις δυνατότητες και τα όνειρά μου, αυτή η

έλλειψη ισορροπίας θα εκμηδενίζει πάντα κάθε μου προσπάθεια.

Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Χαμένες Ψευδαισθήσεις

Έχουν και οι 27 τη δική τους αιματοβαμμένη ιστορία. Ο εθνικισμός, οι πόλεμοι, οι συγκρουόμενες γεωπολιτικές επιδιώξεις τις σημάδεψαν βαθιά για αιώνες. Μπροστά στον όλεθρο της παρ’ ολίγον ολοκληρωτικής καταστροφής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ένα συλλογικό ένστικτο αυτοσυντήρησης τις παρότρυνε να αλλάξουν. Να σμίξουν τις τύχες τους σ’ ένα κοινό πεπρωμένο που ποιητικά αποκλήθηκε «ευρωπαϊκή ολοκλήρωση». Δυστυχώς όμως τα εθνικά κράτη δεν ήταν έτοιμα να καταβάλουν το τίμημα μιας πραγματικής ένωσης. Για αυτό η αναντιστοιχία σκοπών και μέσων υπήρξε τεράστια. Οι Ευρωπαίοι μιλούσαν πολύ, διαπραγματεύονταν συνεχώς αλλά έδιναν λίγα και έπρατταν ακόμα λιγότερα. Νόμιζαν πως έτσι καταπολεμούσαν τις αδυναμίες τους, πως συμβίβαζαν αντικρουόμενα συμφέροντα και επιδιώξεις. Πίστευαν πως αρκούσαν μερικοί υπερεθνικοί και διακυβερνητικοί θεσμοί, κάποιες αντισταθμιστικές πολιτικές και μια νομισματική μεταρρύθμιση για να επιτευχθεί μια «πολυεπίπεδη διακυβέρνηση», που σαν αυτόματος πιλότος οδηγούσε στην πολυπόθητη ολοκλήρωση. Αυτές ήταν μερικές από τις θεμελιώδεις ψευδαισθήσεις πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε το ετοιμόρροπο πια ευρωπαϊκό κατασκεύασμα.

Κι ύστερα ήρθε η κρίση για να αποδείξει ότι στην πράξη δεν υπάρχει ούτε ευρωπαϊκή ούτε νομισματική ένωση χωρίς ουσιαστική ομοσπονδοποίηση. Η Ευρώπη των πολύπλοκων θεσμών, της θηριώδους γραφειοκρατίας, των πολλαπλών ταχυτήτων, των ανταγωνιστικών εθνικών κρατών και της κυρίαρχης Γερμανίας δεν μπορεί να λειτουργήσει. Κι επιπλέον, έχει φανερά εγκλωβιστεί στα αδιέξοδά της.

Δύσκολο να το πιστέψει κανείς, αλλά αυτή η δυσλειτουργική Ευρώπη μπορεί να διασωθεί αν επιτέλους αποβάλει τις ψευδαισθήσεις της. Πολλές και ενδιαφέρουσες προτάσεις έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί για το οικονομικό σκέλος των προβλημάτων της, όπως το Ευρωομόλογο, η ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ο Ευρωπαϊκός Οίκος Αξιολόγησης κ.λπ. Κι οδηγούν όλες προς μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη ενοποίηση.

Ωστόσο ο λαβύρινθος των ευρωπαϊκών αδιεξόδων επεκτείνεται πολύ πιο πέρα από τις οικονομικές ατραπούς. Η Ένωση αντιμετωπίζει σοβαρές θεσμικές ανεπάρκειες που έρχονται τώρα μετ’ επιτάσεως στην επιφάνεια, καθώς ο Γαλλογερμανικός άξονας παρακάμπτει όλες τις κανονικές διαδικασίες σε μια απέλπιδα προσπάθεια να σώσει τόσο την Ευρώπη όσο και την μονόπλευρη παραθεσμική του κυριαρχία. Τα επίσημα όργανα της Ένωσης, ακόμα και το Κοινοβούλιο, που εκφράζει υποτίθεται τους ευρωπαϊκούς λαούς, παρακολουθούν ανήμπορα τις εξελίξεις. Στην πραγματικότητα δεν θα μπορούσαν ούτως ή άλλως να κάνουν και πολλά πράγματα καθώς οι αρμοδιότητές τους είναι περιορισμένες, επιτηδευμένα κατακερματισμένες και η λαϊκή τους νομιμοποίηση από προβληματική έως ανύπαρκτη. Τι γίνεται όμως, όταν τους ασθενικούς ευρωπαϊκούς θεσμούς αντικαθιστά η επιβολή των ισχυρών εθνικών κρατών της Ένωσης; Ο αυταρχισμός ανακάμπτει στην Ευρώπη και με τις μοντέρνες νεοφιλελεύθερες εμμονές του απειλεί να την παρασύρει στην άβυσσο.

Σε μια τόσο οριακή συγκυρία απαιτούνται γρήγορες και ριζοσπαστικές λύσεις. Για παράδειγμα, η δομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να εκδημοκρατιστεί πάραυτα. Όλα της τα όργανα και οι εκπρόσωποι να εκλέγονται με την ψήφο των Ευρωπαίων πολιτών, οι οποίοι θα εμπλέκονται άμεσα και στη νομοθετική διαδικασία. Επιβάλλεται, ακόμα, να αναληφθούν πολιτικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση των ευρωπαϊκών κομμάτων, ώστε να αποκτήσουν ρωμαλέα κοινή πολιτική ηγεσία, πρόγραμμα και έκφραση στο Ευρωκοινοβούλιο. Και το σημαντικότερο: να προωθηθεί η ομοσπονδοποίηση της Ευρώπης, ως το πλέον αποτελεσματικό μέσο για την αντιμετώπιση των απρόσωπων μηχανισμών των αγορών, την άμβλυνση των εθνικών αντιθέσεων και την ανάσχεση της γερμανικής κυριαρχίας. Αν το σημερινό αδιέξοδο παραταθεί, είναι πολύ πιθανόν η Ευρωζώνη αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση σύντομα να αποτελούν παρελθόν. Σε μια τέτοια περίπτωση ο εφιάλτης μιας ενδοευρωπαϊκής σύρραξης θα επιστρέψει ενώ η διεθνής θέση της Ελλάδας θα επιδεινωθεί δραματικά. Και το εξοργιστικότερο όλων: άλλη μια φορά οι ευρωπαϊκοί λαοί θα έχουν αποστερηθεί το θεμελιώδες δικαίωμά τους να αποφασίζουν για τις τύχες τους.