Αθλητές κατά παραγγελία - Γονιδιακό Ντόπινγκ

....του Θεμιστοκλή Αστέρη

Όντας εν εξελίξει η μεγαλύτερη θεωρητικά αθλητική διοργάνωση του κόσμου, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, και παρατηρώντας καθημερινά μεγάλα ονόματα του αθλητισμού να καταρρίπτουν το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, δεν κρύβω πως αρκετές φορές έπιασα τον εαυτό μου να σκέφτεται τι ριμάδες ουσίες μπορεί παίρνουν κάποιοι και δεν ανιχνεύονται. Η χρήση αναβολικών ουσιών θεωρείται πλέον δεδομένη στα συγκεκριμένα επίπεδα αθλητών καθώς τρέφεται από τη ματαιοδοξία αθλητών, προπονητών αλλά και ομοσπονδιών που κυνηγώντας καλύτερες επιδόσεις, ταχύτερη επούλωση τραυματισμών ή τη δόξα που θα κατακτήσουν ξεπερνώντας τους «ανταγωνιστές» τους, αδιαφορούν για το ήθος του αθλητισμού. Πέραν όμως των πολιτικών και οικονομικών σκοπιμοτήτων, εξέχων ρόλο στη βιομηχανία του αθλητισμού και της ντόπας παίζει και η επιστήμης – η ιατρική και η βιοτεχνολογία.

Ετυμολογικά ο όρος doping προέρχεται από την αφρικανική λέξη dop και σημαίνει το απόσταγμα διεγερτικών ουσιών το οποίο χρησιμοποιούσαν οι λαοί της Αφρικής για τις θρησκευτικές τελετές τους, ενώ βάση του ορισμού που δίνει η Διεθνής Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων, ως dopping χαρακτηρίζεται «η χορήγηση σε υγιή άτομα ή η χρήση από το ίδιο το άτομο ουσιών ξένων προς τις μεταβολικές εργασίες, ουσιών φυσιολογικών σε ποσότητα μεγαλύτερη του επιτρεπτού ορίου, ορμονών ή άλλης παρόμοιας δράσης προιόντων».

Η ιδέα του ντοπαρίσματος εμφανίζεται χιλιάδες χρόνια πίσω από την αρχαιότητα, όταν αθλητές διάφορων ειδικοτήτων έκαναν χρήση διάφορων μιγμάτων και παρασκευασμάτων ώστε να αυξήσουν τις επιδόσεις τους.

Η αρχή του γονιδιακού ντόπινγκ στηρίζεται πάνω στη γονιδιακή θεραπεία. Η γονιδιακή θεραπεία εφαρμόζεται για τη γονιδιακή αποκατάσταση της λειτουργίας ελαττωματικού γονιδίου, το οποίο είτε δεν εκφράζει ή εκφράζει σε μικρότερη ποσότητα τη λειτουργική πρωτεΐνη. Η διαδικασία περιλαμβάνει τη μεταφορά υγιούς γονιδίου στον πυρήνα των κυττάρων-στόχων, οδηγώντας στην παραγωγή της επιθυμητής πρωτεΐνης, με αποτέλεσμα τη θεραπεία σοβαρών ασθενειών. Ωστόσο, η γονιδιακή θεραπεία διείσδυσε και στα αθλητικά κυκλώματα δημιουργώντας υπεραθλητές που αποσκοπούν στη βελτίωση επιδόσεων, δόξα και χρήμα. Στην περίπτωση του αθλητισμού ουσιαστικά αφορά  τη μη θεραπευτική χρήση κυττάρων, γονιδίων ή γονιδιακών στοιχείων που αλλάζουν τη γενετική δομή των  αθλητών, ώστε το σώμα τους να παράγει ορμόνες ή άλλες φυσικές ουσίες ικανές να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους. Διάφορα γονίδια έχουν χρησιμοποιηθεί στην τροποποίηση αθλητών με τα σημαντικότερα αυτά της ερυθροποιητίνη, της μυοαστστίνης, του ινσουλινικού αυξητικού παράγοντα 1, αγγειακού αυξητικού παράγοντα του ενδοθηλίου, των ενδορφινών και των εγκεφαλινών. Ωστόσο αυτή η αλόγιστη χρήση της επιστήμης, αυτόματα εγείρει και διάφορα ερωτήματα: είναι δυνατή η χρήση γονιδιών για την ενίσχυση της απόδοσης των αθλητών; Εκπορεύεται από το δικαίωμα της αυτονομίας του ατόμου; Μήπως δημιουργεί διακρίσεις απέναντι στα άτομα; Μήπως καταστρατηγεί τους αθλητικούς κανόνες; Είναι δίκαιος ο αποκλεισμός ατόμων από τον αθλητισμό επειδή η φύση, και όχι η επιστήμη, τους προίκισε με ένα καλύτερο από το μέσο όρο γενετικό προφίλ;

Διάφοροι ηθικοί προβληματισμοί μπορεί να διατυπωθούν. Καταργεί το βιολογικό σκοπό του αθλητισμού και την ευγενή άμιλλα καθώς ο αθλητισμός γίνεται για τη διάκριση (χρήματα, δόξα, εξουσία) & όχι για την απόλαυση. Νοθεύει την ηθική του αθλητή ωθώντας τον σε μη νόμιμες πρακτικές. Τον απομακρύνει από το ευ αγωνίζεσθαι & το Ολυμπιακό ιδεώδες. Δεν υφίσταται πλέον αγώνας επί ίσοις όροις αφού οι αθλητές ξεκινούν με διαφορετικές βιολογικές αντοχές. Ανοίγει ένα άτυπο πόλεμο μεταξύ εταιριών βιοτεχνολογίας που προχωρούν  στην εφαρμογή του γονιδιακού doping με στόχο την παράνομη εμπορία, την απόκτηση κέρδους και φήμης. Καταστρέφει τη σωματική και ψυχική υγεία των αθλητών.

Οι κίνδυνοι για την υγεία απορρέουν από το γεγονός ότι στην περίπτωση του γονιδιακού ντόπινγκ οι εφαρμοζόμενες τεχνικές αναπτύσσονται σε παράνομα κυρίως εργαστήρια, με άγνωστης προέλευσης πρώτες ύλες, που ενδέχεται να μην υποβληθεί σε επίσημε κλινικές μελέτες. Επίσης, η χρήση δυνητικά λοιμογόνων ιών όχι μόνο μπορεί να βλάψει την υγεία των ίδιων των αθλητών, αλλά εμπεριέχει και σοβαρό κίνδυνο επιμόλυνσης των ατόμων που συναναστρέφονται. Αρκετές είναι και οι περιπτώσεις που έχουν παρατηρηθεί παρενέργειες από τη χρήση συγκεκριμένων γονιδίων (ερυθροποιητίνη) ή φαινοτύπων (αυξημένη μυική μάζα).

Η ανίχνευση των γονιδιακών μεθόδων ντόπινγκ είναι δύσκολη, διότι ο οργανισμός των αθλητών παράγει πρωτεΐνες όμοιες με τις φυσιολογικές. Ένδειξη χρήσης γονιδιακής τεχνικής προκύπτει μόνο με την εξέταση των αποτελεσμάτων της.η μέτρηση του αιματοκρίτη μετά τη χορήγηση του γονιδίου της ερυθροποιητίνης. Ωστόσο έχουν ήδη αναπτυχθεί φάρμακα που κατεβάζουν τεχνητά το επίπεδο του αιματοκρίτη, αποκρύπτοντας τις γενετικές παρεμβάσεις στην ερυθροποιητίνη σε πιθανό έλεγχο αντιντόπινγκ. Ένας ασφαλέστερος τρόπος ελέγχου είναι η ανάπτυξη κάποια τεχνικής σήμανσης του γενετικού υλικού, των φορέων του αλλά και των χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στη γονιδιακή θεραπεία νοσημάτων από τις εταιρείες παραγωγής, ώστε, ακόμη και αν καταλήξουν στα κυκλώματα του ντόπινγκ να είναι εφικτή η ανίχνευσή τους. Το πρόβλημα είναι ότι οι χημικές ουσίες και οι φορείς που μεταφέρουν το γενετικό υλικό  μπορούν να εντοπιστούν μονάχα αμέσως μετά την εφαρμογή της επέμβασης αφού εξαφανίζονται εύκολα από την κυκλοφορία του αίματος. Τέλος, μελετάται η εφαρμογή της βιοψίας μυϊκού ιστού για την ανάλυση της σύστασης της μυϊκής μάζας των αθλητών, που όμως εγκυμωνεί  αντιδράσεις από τον αθλητικό κόσμο διότι η λήψη του δείγματος γίνεται με χειρουργική επέμβαση.

Το πώς θα μπορούσε να αποτραπεί η μάστιγα του γονιδιακού ντόπινγκ παραμένει μια πρόκληση. Ωστόσο το σίγουρο είναι πως απαιτούνται η ενημέρωση των αθλητών, γιατρών προπονητών και της κοινής γνώμης για τις βλαβερές συνέπειες του doping, η δημιουργία ενός αυστηρού νομοθετικού πλαισίου για όσους κάνουν χρήση σκευασμάτων doping, η εναρμόνιση όλων των νομοθεσιών διεθνώς στο θέμα του doping σε συνδυασμό με διαρκείς ελέγχους της πολιτείας σε αθλητικές ομοσπονδίες, συνδέσμους, χώρους προετοιμασίας και εκγύμνασης αθλητών καθώς και σε εταιρίες προμήθειας και διάθεσης σκευασμάτων doping.