Η «θεωρία των άκρων»: μια κρίση ταυτότητας της «αστικής έννομης τάξης»

....του Ραφαήλ Παπαδόπουλου

Η άνοδος και ο τρόπος δράσης της Χρυσής Αυγής μονοπωλεί σε μεγάλο βαθμό το δημόσιο διάλογο, τόσο στα έντυπα, όσο και στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ. Οι αντιδράσεις απέναντι στο φαινόμενο έχουν προκαλέσει έντονες διαμάχες και μεταξύ των κομμάτων του λεγόμενου «δημοκρατικού κοινοβουλευτικού τόξου», τα οποία, ανάλογα με την ιδεολογική τους παράδοση υποστηρίζουν από την δίωξη και την ποινικοποίηση της ΧΑ, ως την ανοχή και ενσωμάτωσή της.

Από τις ποικίλες αυτές αντιδράσεις θα σταθώ σε μια συγκεκριμένη, η οποία έχει υιοθετηθεί από το λεγόμενο «φιλελεύθερο κέντρο» και διατυπώνεται όλο και πιο συχνά όσο μετακινείται κανείς προς τα δεξιά του πολιτικού φάσματος. Η αντίληψη αυτή έχει επικρατήσει να ονομάζεται «θεωρία των άκρων». Άριστο δείγμα της θεωρίας αυτής και αφορμή για τη διατύπωση των δικών μου σκέψεων αποτέλεσε ένα πρόσφατο κείμενο του κ. Κασιμάτη, όπου ο αρθρογράφος της «Καθημερινής», υποστηρίζει με στόμφο ότι η αστική δημοκρατία, και ιδιαίτερα η «αστική έννομη τάξη», όπως την ονομάζει, χρωστάει ένα ευχαριστώ στη ΧΑ, διότι η ακραία ρατσιστική βία που χρησιμοποιεί δίνει στα αστικά κόμματα την ευκαιρία να αντιμετωπίσουν με την ίδια αυστηρότητα τις μορφές βίας που ασκούνται ή ενθαρρύνονται από το άλλο «άκρο» του πολιτικού φάσματος, τα κόμματα της Αριστεράς(διαδηλώσεις, απεργίες, κλείσιμο δρόμων και λιμανιών, καταλήψεις κτιρίων κτλ). Στην αντίληψη αυτή, της οποίας φορέας είναι ο κ. Κασιμάτης, το αριστερό «άκρο» με το δεξιό άκρο, και οι εξωθεσμικές κινηματικές πρακτικές που υιοθετούν, συνιστούν εξίσου θανάσιμη απειλή για την αστική δημοκρατία, της οποίας τους θεσμούς περιφρονούν αμφότερα. Ειδικά όσον αφορά στο αριστερό «άκρο», η αντίληψη αυτή υποστηρίζει ότι μέχρι τώρα η περιφρόνησή του προς τους δημοκρατικούς θεσμούς γινόταν ανεκτή λόγω της υποτιθέμενης ιδεολογικής ηγεμονίας της Αριστεράς στην Ελλάδα, που την άφηνε στο απυρόβλητο, και ότι αυτή η ηγεμονία μπορεί να αρθεί μόνο με την εξίσωση της βίας της Αριστεράς με την ακροδεξιά βία, ενώπιον των φιλελεύθερων αστικών δυνάμεων.

Η «θεωρία των άκρων», όπως αυτή έχει διατυπωθεί από τον αρθρογράφο και άλλους υποστηρικτές της, είναι τόσο απλουστευτική και αληθοφανής, που έχει πείσει ακόμα και καλλιεργημένους ανθρώπους αδιαμφισβήτητα δημοκρατικών και αριστερών πεποιθήσεων(η διαπίστωση αυτή προκύπτει από προσωπική εμπειρία και αφορά πρόσωπα του συγγενικού μου περιβάλλοντος), μου θυμίζει το παράδειγμα που φέρναμε στο σχολείο για το πώς ένα επιχείρημα μπορεί να παρουσιάζεται ως έγκυρο, ενώ δεν είναι(γνωστό ως σόφισμα), χρησιμοποιώντας ορθές προκείμενες, αλλά συνάγοντας το συμπέρασμα με ένα λογικό άλμα, που το καθιστά άκυρο: «Ο αστυνομικός είναι όργανο, το μπουζούκι είναι όργανο, άρα ο αστυνομικός είναι μπουζούκι». Έτσι και η «θεωρία των άκρων», ορμώμενη από πραγματικά γεγονότα(τις διάφορες μορφές βίας που χρησιμοποιεί η ακροδεξιά και ένα τμήμα της Αριστεράς), με μια σειρά λογικών αλμάτων και αυτοματισμών, εξισώνει αυθαίρετα την ακροδεξιά με τη ριζοσπαστική Αριστερά, ως απειλή για την αστική δημοκρατία. Τα λογικά αυτά άλματα είναι τρία, σε διαφορετικό πεδίο το καθένα.

Το πρώτο άλμα γίνεται στο πεδίο της ιδεολογικής-πολιτικής παράδοσης, όπου η θεωρία των άκρων αγνοεί προκλητικά ότι τα δύο αυτά ιδεολογικά ρεύματα(η Αριστερά και η Δεξιά, ιδίως η εθνικιστική), έχουν μεταξύ τους αβυσσαλέες διαφορές και διαμετρικά αντίθετες αξίες, που καθιστούν ανεπίτρεπτη την όποια συσχέτισή τους. Η Αριστερά, σε όλες της τις εκφάνσεις, από τη μαρξιστική μέχρι τη σοσιαλδημοκρατική, εμπνέεται από κάποιες βασικές κοινές αξίες, όπως ο εξισωτισμός, η συνεργασία, η αλληλεγγύη, ο διεθνισμός, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η αξιοπρέπεια, η οικονομική και κοινωνική ισότητα, η λαϊκή κυριαρχία, η αναδιανομή του πλούτου κτλ. Αποτελεί δηλαδή ένα πανανθρώπινο, χωρίς σύνορα και διακρίσεις, κάλεσμα ενότητας και κοινού αγώνα, για μια δικαιότερη κοινωνία ελεύθερων και αρμονικά συνεργαζόμενων ατόμων, που συνυπάρχουν ειρηνικά και το καθένα προσφέρει και λαμβάνει ανάλογα με τις ανάγκες του και ολοκληρώνεται ως άτομο. Αντίθετα, η Δεξιά, επίσης σε όλες τις εκφάνσεις, πρεσβεύει τον ελιτισμό, την επικράτηση του δυνατότερου και πιο ικανού στον αγώνα για επιβίωση, τη θεμελιακή ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων, την ισχυρή και πολλές φορές βίαια κατασταλτική κρατική εξουσία, την παράδοση, την αυθεντία(θρησκευτική ή άλλη) και τις εθνικές και φυλετικές διαφορές, οι οποίες θα πρέπει να διατηρηθούν με κάθε κόστος, ακόμη και με τον ολοκληρωτικό πόλεμο. Μπορεί όλα αυτά να μοιάζουν στον αναγνώστη αφηρημένα και θεωρητικά, όμως καταδεικνύουν τον βαθύτερο λόγο για τον οποίο ένα κόμμα αποτελούμενο από συνεπείς και ειλικρινείς αριστερούς, δεν θα μπορούσε ποτέ να συσχετιστεί(έστω και ρητορικά) με την εθνικιστική Δεξιά. Απλούστατα, αν το επέτρεπε αυτό θα αναιρούσε το ίδιο του τον εαυτό.

Το δεύτερο άλμα γίνεται στο επίπεδο της κοινής λογικής, και είναι το πιο απροκάλυπτα ανορθολογικό και έωλο. Όταν ταυτίζονται μορφές κινηματικής δράσης, θεσμικού ή εξωθεσμικού χαρακτήρα, που εμπεριέχουν βέβαια και μορφές βίας(όπως το κλείσιμο δρόμων, οι υλικές φθορές και οι καταλήψεις κτιρίων που ανέφερα παραπάνω), με δολοφονίες και βαριά σωματική βλάβη από πρόθεση κατά αθώων ανθρώπων, ή με αιμοδοσίες και συσσίτια «μόνο για Έλληνες»(θαρρείς και οι μη Έλληνες δεν είναι άνθρωποι, που έχουν τις ίδιες ανάγκες), τότε διαπράττεται ένα τερατώδες και ασυγχώρητο σφάλμα: ταυτίζονται οι μορφές δράσης αριστερών κομμάτων, ασχέτως αν κάποιος συμφωνεί ή όχι με αυτές και τα αιτήματα που υπερασπίζονται(εγώ προσωπικά έχω επικρίνει πολλές φορές τη στάση και τις κινητοποιήσεις του ΚΚΕ και του ΠΑΜΕ), με την δράση μιας οργάνωσης που έχει αναγάγει το έγκλημα και το φυλετικό μίσος σε ιδεολογία και αυτοσκοπό, υμνεί το ναζισμό και περιφρονεί τη δημοκρατία. Από την ταύτιση αυτή κερδισμένη βγαίνει βέβαια η ΧΑ . Το δε επιχείρημα που ακούγεται από πολλούς, ότι οι κουκουλοφόροι που καίνε περιουσίες πολιτών ή κάποιες τρομοκρατικές οργανώσεις δηλώνουν αριστερές ή χρησιμοποιούν αριστερά συνθήματα(«λαϊκή εξουσία», «αντικαπιταλιστικός αγώνας»), για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους, καταρρίπτεται εύκολα: Αυτοί οι άνθρωποι όχι μόνο δεν είναι αριστεροί, αλλά είναι από τους χειρότερους εχθρούς της Αριστεράς, γιατί διαβάλλουν το μήνυμά της, που είναι βαθύτατα ειρηνικό και μη βίαιο. Αριστερός δεν είναι όποιος το δηλώνει, αλλά αυτός που σέβεται έμπρακτα τις αρχές και τις αξίες τις Αριστεράς. Αν οι αριστερές πεποιθήσεις πιστοποιούνταν με μια απλή δήλωση, τότε και ο Στάλιν θα μπορούσε να θεωρηθεί αριστερός

Το τρίτο λογικό άλμα συνίσταται σε μια ολοκληρωτική αγνόηση ή, ακόμα χειρότερα, διαστρέβλωση της ιστορικής εμπειρίας και των διδαγμάτων της. Όταν οι προπαγανδιστές της θεωρίας των άκρων, υποστηρίζουν ότι η ριζοσπαστική αριστερά αποτελεί για τη δημοκρατία απειλή ανάλογη με τη ναζιστική ακροδεξιά, παραβλέπουν το ιστορικά αποδεδειγμένο γεγονός ότι στα αστικά κράτη της Δ. Ευρώπης τη δεκαετία του 30, η δημοκρατία καταλύθηκε από τη φασιστική-ναζιστική ακροδεξιά, και όχι από τα κομμουνιστικά ή αριστερά κόμματα, τα οποία μάλιστα αποτέλεσαν τον κορμό των αντιφασιστικών κινημάτων παγκοσμίως, επιδιώκοντας την αποκατάσταση της εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας, μια ισχυρή και ασφαλή δημοκρατία, και όχι την εγκαθίδρυση μιας «δικτατορίας του προλεταριάτου», ή ενός καθεστώτος σοβιετικού τύπου. Όπου επιβλήθηκαν μεταπολεμικά σοβιετικού τύπου καθεστώτα, αυτά δεν προέκυψαν από την πραξικοπηματική κατάλυση της δημοκρατίας από τα τοπικά κομμουνιστικά κόμματα, όπως έκανε το 1933 στη Γερμανία το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα του Χίτλερ, αλλά από την παρουσία του προελαύνοντος Κόκκινου Στρατού στις μετέπειτα κομμουνιστικές χώρες. Όλα αυτά δείχνουν ότι η αστική δημοκρατία μπορεί να απειληθεί από το μόνο πραγματικό άκρο, το δεξιό, τη δράση του οποίου νομιμοποιούν σήμερα οι διάφοροι θεωρητικοί της ταύτισης των άκρων και τα αστικά κόμματα, ταυτίζοντάς την με τη ριζοσπαστική Αριστερά. Τρέφουν έτσι οι ίδιοι τους ορκισμένους εχθρούς της δημοκρατίας, τους φασίστες, όπως τους έθρεψαν και πριν 80 χρόνια. Όταν δε φτάνουν στο σημείο ορισμένοι(ονόματα δεν λέμε), να συγκρίνουν τη δράση της Χρυσής Αυγής, με τη δράση του ΕΑΜ στα Δεκεμβριανά και τον Εμφύλιο(!), και να ισχυρίζονται ότι τυχόν επικράτηση του ΕΑΜ θα κατέληγε σε μαρξιστική δικτατορία, τότε αναρωτιέται δίκαια κανείς για το αν ενδιαφέρονται πραγματικά να διασώσουν την αστική δημοκρατία, την οποία στα λόγια υπερασπίζονται. Όμως υπάρχει κι ένας ακόμα λόγος για τον οποίο είναι έωλη και παράλογη η άποψη ότι η αστική δημοκρατία μπορεί να απειληθεί από την ριζοσπαστική αριστερά. Όλα τα κομμουνιστικά και αριστερά κόμματα, τουλάχιστον στην Ευρώπη, ειδικά μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, ορισμένα και πολύ πρωτύτερα(π.χ το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα), έχουν ουσιαστικά αποδεχτεί ως πλαίσιο δράσης τους την αστική δημοκρατία, με όλα της τα μειονεκτήματα, τις ανισότητες, και τις αδυναμίες της, ενώ έχουν απορρίψει τον σοβιετικού τύπου κομμουνισμό, ως αυταρχικό και σκληρό. Ακόμα και στην Ελλάδα, όπου το ΚΚΕ είναι από τα λίγα κομμουνιστικά κόμματα που συνεχίζει να ομνύει στον Στάλιν και να τονίζει ότι μόνη διέξοδος στην κρίση είναι η ταξική επανάσταση, ενώ η αστική δημοκρατία είναι ζήτημα απλής διαχείρισης της εξουσίας των αστών, οι απόψεις του αυτές δεν το καθιστούν απειλή για τη δημοκρατία. Δεδομένου ότι η εκ νέου εγκαθίδρυση ενός σοβιετικού τύπου καθεστώτος είναι αναχρονιστική και ουτοπική, το ΚΚΕ ξέρει πολύ καλά ότι η αστική δημοκρατία είναι το μόνο πρόσφορο έδαφος για κοινωνικούς αγώνες ώστε να εξυπηρετηθούν τα ιδανικά της Αριστεράς για ισότητα και δικαιοσύνη, αφού έχει πληρώσει με αίμα και διώξεις τις συνθήκες έλλειψης ή υπολειτουργίας της αστικής δημοκρατίας. Το λογικό συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι αυτό που θα πρέπει να επιδιώξει σήμερα σύμπασα η Αριστερά, είναι η θεσμική θωράκιση και η βελτίωση της λειτουργίας της αστικής δημοκρατίας, με τη μείωση της απόστασής της από τους απλούς πολίτες και την ενεργότερη συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων, αφού η αστική δημοκρατία παρέχει τα μόνα εχέγγυα για τον ομαλό και ασφαλή σταδιακό σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, που είναι θέμα καθημερινών κοινωνικών και πολιτικών αγώνων σε συνθήκες καπιταλισμού, και όχι βίαιης ανατροπής του με επανάσταση.

Εν κατακλείδι, όσοι προσπαθούν επίμονα να αναστήσουν έναν ανύπαρκτο εξ’ αριστερών κίνδυνο, έναντι του οποίου πρέπει δήθεν να αμυνθεί η «αστική έννομη τάξη», ας σκεφτούν πρώτα ότι η επινόηση φανταστικών εχθρών, όταν μάλιστα αυτοί εξομοιώνονται με τους πραγματικούς, δεν θωρακίζει αλλά αποσταθεροποιεί τη δημοκρατία. Αυτό που στην πραγματικότητα κάνουν οι θεωρητικοί των άκρων, δεν είναι να ξαναφέρνουν στο προσκήνιο την ουσία και το στόχο της «αστικής έννομης τάξης», αλλά να αποκαλύπτουν τις αντιφάσεις και την κρίση ταυτότητας στην οποία αυτή έχει περιέλθει.