Μια συνέντευξη του Μανώλη Φάμελλου

Μανώλης Φάμελλος

“Η μουσική είναι μια άλλη πραγματικότητα και τα τραγούδια η ιστορία αυτής της πραγματικότητας” Ο Μανώλης Φάμελλος είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες τραγουδοποιούς της γενιάς του. Έχει κυκλοφορήσει 10 προσωπικούς δίσκους και έχει συνεργαστεί με κάποιους από τους σημαντικότερους Έλληνες καλλιτέχνες όπως η Χάρις Αλεξίου, η Δήμητρα Γαλάνη, ο Νίκος Πορτοκάλογλου, ο Νίκος Ζιώγαλας, ο Γιώργος Δημητριάδης, ο Κωνσταντίνος Βήτα, ο Γιάννης Κότσιρας κ.α. Επίσης μας έχει συστήσει αρκετούς νέους τραγουδοποιούς ως παραγωγός όπως ο Στάθης Δρογώσης και ο Μύρωνας Στρατής.

την συνέντευξη πήρε ο Γιάννης Γιαννικουρής

-Άκουσα τελευταία ένα κορίτσι που μόλις είδε μια φωτογραφία του Θεοδωράκη είπε: Ποιος είναι αυτός; Δεν είναι ντροπή πολλά παιδιά σήμερα να γνωρίζουν τον Φοίβο και να ξέρουν απ’ έξω τα τραγούδια του και να μην γνωρίζουν ποιος είναι ο Μίκης Θεοδωράκης; Ποιος πιστεύετε ότι ευθύνεται γι’ αυτό;

Μ.Φ: Νομίζω ότι ευθύνονται εξίσου τα κορίτσια με την κατάσταση που τα γέννησε. Επίσης, δεν θεωρώ τίποτα σαν δεδομένο, δηλαδή το ότι θα έπρεπε να γνωρίζει κανείς συγκεκριμένα πρόσωπα και πράγματα. Αλλά ανήκουμε σε ένα ιστορικό περιβάλλον και είμαστε κρίκοι μιας αλυσίδας και νομίζω το να γνωρίζουμε από που προερχόμαστε σημαίνει ότι γνωρίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Πάντως δεν είμαι από αυτούς που αφήνουν το φταίξιμο στους άλλους. Η ευθύνη είναι μοιρασμένη. Και δεν φταίει μονάχα η έλλειψη καλλιέργειας και η έλλειψη παιδείας ή το ότι υπάρχει όλη αυτή η λαίλαπα των σκουπιδιών. Φταίμε κι εμείς γιατί κι εμείς είμαστε κομμάτι αυτού του πράγματος. Και στο βαθμό που φταίμε περνάει απ’ το χέρι μας να το διορθώσουμε. Δηλαδή έτσι μόνο μπορούμε να βάλουμε τον εαυτό μας μέσα στα πράγματα. Με το να θεωρήσουμε ότι έχουμε κι εμείς ένα μέρος της ευθύνης, έστω κι αν αυτό είναι ελάχιστο κι έστω κι αν είμαστε πολύ μικροί για να το φέρουμε στους ώμους μας.

-Η σημερινή νεολαία ταυτίζεται με κάποια πρότυπα, είτε καλά είτε κακά, που προωθούνται από τα ΜΜΕ. Μήπως θα έπρεπε να επιδιώκουν οι καλλιτέχνες που μπορούν να επηρεάσουν θετικά, όπως εσείς, περισσότερη συμμετοχή στα διάφορα προγράμματα των ΜΜΕ;

Μ.Φ: Κάποιος φιλόσοφος είχε πει πως το μηδέν μηδενίζει. Δηλαδή υπάρχουν μεγέθη ανθρώπων που πραγματικά έχουν ένα πνευματικό ανάστημα και έχουν πράγματα να πουν και όταν πλησιάζουν στα τηλεοπτικά τοπία καίγονται όπως καίγονται οι πεταλούδες στο φως. Μηδενίζονται κι αυτοί. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί γιατί η τέχνη χρειάζεται κι ένα περιβάλλον για να ανθίσει και να βρει το νόημά της. Η τέχνη δε μπορεί να είναι συμπληρωματική σε καταστάσεις που δεν την αφορούν. Η τέχνη πρέπει να είναι πρωταγωνίστρια και να είναι εκεί που θέλει, εκεί που πιστεύει ότι έχει χρέος να υπάρχει.

-Έχετε γράψει τραγούδια για πολλούς καλλιτέχνες, περισσότερο αλλά και λιγότερο γνωστούς, όπως ο Γιώργος Νταλάρας, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, η Χάρις Αλεξίου, ο Νίκος Ζιώγαλας κ.α. Όταν γράφετε ένα τραγούδι, έχετε στο μυαλό σας απ’ την αρχή το άτομο για το οποίο το γράφετε;

Μ.Φ: Δεν θα το έλεγα. Δεν ξέρω που θα με οδηγήσει ένα τραγούδι. Τα τραγούδια είναι λάθη. Απλά με τον καιρό μαθαίνεις να εμπιστεύεσαι κάποια απ’ αυτά τα λάθη και να ακολουθείς τον δρόμο που σου δείχνουν. Όταν τελειώνει ένα τραγούδι, εκ των υστέρων καταλαβαίνω ποιον δρόμο ακολούθησα και αν πιστεύω ότι εγώ δε μπορώ να συνεχίσω, αφήνω να περάσει κάποιος άλλος στη θέση μου.

-Έχετε συνεργαστεί και με τον Γιάννη Κότσιρα. Και σε εμφανίσεις και δισκογραφικά. Αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας ήταν κάποια πολύ όμορφα τραγούδια. Ένα απ’ αυτά ήταν και το σεντόνι. Όταν το γράψατε, πιστεύατε πως θα είχε τέτοια αποδοχή;

Μ.Φ: Κάτι μου έλεγε… Ήξερα ότι ήταν ένα τραγούδι που θα πήγαινε κάπου αλλά που ακριβώς θα πήγαινε και που θα έφτανε… Νομίζω πάντως πως έχω κάνει τραγούδια που έχουν αγαπηθεί περισσότερο αλλά έχουν αγαπηθεί υπόγεια και μέσα από μια διαδικασία πιο βραδυφλεγή.

-Θα θέλατε να ξανασυνεργαστείτε με τον Γιάννη Κότσιρα στο μέλλον;

Μ.Φ: Ναι, πάρα πολύ. Και νομίζω ότι θα συμβεί αργά ή γρήγορα.

-Δουλεύετε και ως παραγωγός. Για τι είναι υπεύθυνος ένας παραγωγός;

Μ.Φ: Ο παραγωγός δεν έχει και πολύ συγκεκριμένο ρόλο. Ο παραγωγός είναι κάποιος ο οποίος κάνει πράξη τη μουσική. Δηλαδή, στη συγκεκριμένη περίπτωση, παράγει ένα δίσκο. Οπότε, εκ των πραγμάτων συμπληρώνει τα κενά που υπάρχουν στη σύνθεση, στους στίχους, στην ενορχήστρωση, στον ήχο, στα διαδικαστικά. O ρόλος του πλάθεται ανάλογα με τις περιστάσεις. Και επειδή κάθε καλλιτέχνης είναι ξεχωριστός, έχει τις αδυναμίες του, τις ευχέρειές του και τον δικό του τρόπο που βλέπει τα πράγματα, κάθε φορά ο ρόλος του παραγωγού είναι μοναδικός επειδή πλάθεται στα μέτρα του εκάστοτε καλλιτέχνη.

-Όταν ετοιμάζετε κάποιον δίσκο σας, αναγκάζεστε να κάνετε κάποιες υποχωρήσεις ώστε να υπάρχουν και πιο “εμπορικά” τραγούδια στον δίσκο;

Μ.Φ: Δε νομίζω ότι είναι ούτε υποχωρήσεις ούτε παραχωρήσεις. Έχει να κάνει με το πόσο θέλεις να προχωρήσεις. Εγώ δεν έχω άλλα μέσα για να φτάσω στους ανθρώπους που μπορεί να ενδιαφέρονται για τη δουλειά μου. Έχω ένα τραγούδι που είναι μια βολή που ίσως να φτάσει λίγο πιο μακριά από τα υπόλοιπα (τραγούδια). Εγώ βλέπω ότι η μουσική είναι ένα όχημα και πρέπει να έχει κάποιες θύρες για να περάσει κανείς. Αυτό που θα συμβεί, συμβαίνει στο εσωτερικό. Πρέπει κανείς να βρει το δρόμο για να περάσει μέσα.

-Όπως βλέπουμε, τα τελευταία χρόνια κυρίως, πολύς κόσμος ασχολείται με την Eurovision. Ποια η γνώμη σας γι’ αυτή;

Μ.Φ: Νομίζω ότι δε χρειάζεται να ασχοληθούμε κι εμείς…

-Ποιους νέους Έλληνες καλλιτέχνες ξεχωρίζετε;

Μ.Φ: Ξεχωρίζω πολλούς. Δε θέλω να ξεχωρίσω ονομαστικά κάποιους επειδή πιστεύω πάντα ότι υπάρχουν πράγματα που συμβαίνουν και δεν τα γνωρίζω και θα ήταν άδικο να μην αναφερθώ σ’ αυτά.

-Ο Μιχάλης Χατζηγιάννης είναι ένας καλλιτέχνης με πολύ μεγάλη απήχηση, κυρίως στο νεανικό κοινό, τα τελευταία χρόνια. Θα συνεργαζόσασταν μαζί του, είτε δισκογραφικά είτε σε εμφανίσεις; Ποια η γνώμη σας γι’ αυτόν και κυρίως τα τραγούδια του;

Μ.Φ: Έβρισκα πιο συμπαθητικά κάποια πράγματα που έκανε στο ξεκίνημά του. Ίσως να συνεργαζόμουν με κάποιους όρους αλλά αυτοί οι όροι νομίζω ότι σίγουρα θα απείχαν πολύ απ’ αυτό που θα μπορούσε να είναι κοινή μας πραγματικότητα. 

-Στα τραγούδια και στους στίχους σας διαφαίνεται η αναζήτηση μιας μεγάλης αγάπης. Αν βρεθεί αυτή η μεγάλη αγάπη, πιστεύετε ότι θα αφιερωθείτε ολοκληρωτικά σε αυτήν;

Μ.Φ: Εύχομαι να δοθώ ολοκληρωτικά σε αυτήν αλλά δεν ξέρω αν εύχομαι να βρεθεί.


-Σε τι ηλικία γράψατε το πρώτο σας τραγούδι;

Μ.Φ: Ήμουν γύρω στα 15 αλλά νομίζω πως χρειαζόταν κανείς να είναι ιδιαίτερα επιεικής για να πει τραγούδι αυτό που έκανα τότε εγώ. Νομίζω το πρώτο μου τραγούδι που ηχογράφησα ήταν το ‘’Θα’ θελα να’ μουν βασιλιάς’’.


-Σε τι ηλικία μάθατε να παίζετε κιθάρα;

Μ.Φ: Ξεκίνησα να παίζω γύρω στα 13-14. Εκτελεστικά επαρκής νομίζω ότι ούτε τώρα είμαι αλλά δεν είναι από τα ζητούμενά μου να αποκτήσω δεξιοτεχνία σε ένα όργανο. Απλά ήθελα να πω αυτά που περνούσαν από το μυαλό μου, είτε ήταν λόγια, είτε μουσικές φράσεις και έφτασα μέχρι εκεί. Και κάθε φορά έφτανα μέχρι εκεί. Τώρα δεν ξέρω αν έχω φτάσει κάπου…


-Ποιο τραγούδι σας πήρε τον περισσότερο χρόνο για να το ολοκληρώσετε και πόσο καιρό σας πήρε;

Μ.Φ: Υπάρχουν τραγούδια με τα οποία διαπραγματεύεσαι μαζί τους για πραγματικά πολύ καιρό και υπάρχουν κι άλλα που μέσα σε 10 λεπτά είναι έτοιμα. Είναι σπάνιες περιπτώσεις και οι μεν και οι δε. Πάντως αρκετά τραγούδια όπως τα Η ευτυχία είναι αυτό και ο Χαρταετός υπήρχαν στο μυαλό μου τουλάχιστον 2 χρόνια και ίσως και 3. Μπορεί να ακούγονταν σε κάποιον σχετικά ολοκληρωμένα αλλά εμένα μου έλειπε μια πολύ κρίσιμη φράση που έπρεπε να ειπωθεί μέσα στο τραγούδι πριν το αφήσω να ακολουθήσει το δρόμο του κι αυτό.


-Τι σημαίνει για σας η μουσική και το τραγούδι;

Μ.Φ: Η μουσική είναι μια άλλη πραγματικότητα. Και το τραγούδι είναι η ιστορία αυτής της πραγματικότητας.


-Πιστεύετε στο διαχωρισμό έντεχνου και εμπορικού τραγουδιού;

Μ.Φ: Δεν πιστεύω σε κανενός είδους διαχωρισμό. Πιστεύω ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να ζουν ίσοι και να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα. Και οποιοσδήποτε διαχωρισμός μόνο εγκυκλοπαιδικά μπορεί να μας βοηθήσει. Ο όρος έντεχνο έχει μια αυτοκολακεία μέσα του και γι’ αυτό μου φαινόταν πάντα κάπως ύποπτος.

-Πόσο η προσωπική σας ζωή επηρεάζει τη μουσική και τους στίχους που γράφετε;

Μ.Φ: Η μουσική και οι στίχοι που γράφω είναι η προσωπική μου ζωή.

-Τι γράφετε πρώτα, τη μουσική ή τους στίχους σ’ ένα τραγούδι;

Μ.Φ: Ξεκινάω από μια φράση πάντα. Νομίζω παράλληλα, το ένα ανασύρει το άλλο. Πρώτα τη μουσική μάλλον ολοκληρώνω αλλά έχω τη στιχουργική ιδέα από πριν.

-Πως ήσασταν ως μαθητής;

Μ.Φ: Δεν τα πήγαινα άσχημα. Ήμουν σχετικά καλός μαθητής με εξάρσεις προς τα κάτω. Για 1-2 χρόνια, όταν άρχισε να με κερδίζει η μουσική ή, αν όχι η μουσική, το άγνωστο, κάπου έχασα την ισορροπία μου ως μαθητής αλλά νομίζω πως στο τέλος τη βρήκα.


-Στη Νάουσα διοργανώνεται κάθε χρόνο φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους. Κατά τη διάρκειά του, έρχονται και κάποιοι καλλιτέχνες. Αν σας καλούσαν, θα δεχόσασταν να έρθετε κι εσείς;

Μ.Φ: Υποθέτω πως ναι. Γιατί όχι;


-Όλοι εσείς οι καλλιτέχνες που δημιουργείτε ένα σύγχρονο ρεύμα μουσικής, όπως οι καλλιτέχνες του ’60 που δημιούργησαν το νέο κύμα, μήπως θα έπρεπε να συντονιστείτε μεταξύ σας ώστε η επίδραση στη νεολαία να έχει πολύ μεγαλύτερη ένταση;

Μ.Φ: Γίνονται κοινές προσπάθειες και υπάρχει και συντονισμός μεταξύ μας αλλά η τέχνη είναι κάτι που πάντα κινείται μέσα από εξαιρέσεις και μέσα από μεμονωμένες περιπτώσεις. Αυτές οι μεμονωμένες περιπτώσεις και οι εξαιρέσεις δημιουργούν το ρεύμα και αυτό που λέει ο κόσμος έντεχνο, άτεχνο ή οτιδήποτε άλλο. Στην Ελλάδα είναι ακόμα πιο δύσκολα τα πράγματα αλλά θα ωριμάσουμε νομίζω. Υπάρχει περιθώριο να γίνουν βήματα σ’ αυτήν την κατεύθυνση αλλά και τις επιτροπές τις βλέπω με μια καχυποψία. Αυτό δε σημαίνει ότι θα ήμουν ποτέ αρνητικός … Αλλά είμαι απ’ τους ανθρώπους που μπαίνουν μες τα πράγματα με τις αμφιβολίες τους, με τις επιφυλάξεις τους και με τα αδιέξοδά τους αλλά τελικά μπαίνουν στα πράγματα.


Ο τελευταίος προσωπικός δίσκος του Μανώλη Φάμελλου “Η στιγμή που κρατάει για πάντα” κυκλοφόρησε το 2009 ενώ το 2010 κυκλοφόρησε η ζωντανή ηχογράφηση των παραστάσεών του με τους Νίκο Πορτοκάλογλου και Νίκο Ζιώγαλα στην Αθήνα. Αυτήν την περίοδο δουλεύει τον επόμενο δίσκο του που θα κυκλοφορήσει σύντομα.

Ευχαριστούμε τον Μανώλη Φάμελλο για την συνέντευξη που μας παραχώρησε.