Τα αδιέξοδα της αντιπροσώπευσης

.....του Ρίζου Καϊάφα

    Μεταξύ δύο εκλογικών αναμετρήσεων όλοι πασχίζουν να προβλέψουν και να ερμηνεύσουν τα αποτελέσματα της κάλπης. Όμως τα πιεστικά οικονομικά μας προβλήματα, η εναγώνια αναζήτηση βιώσιμου κυβερνητικού σχήματος και οι μικροπολιτικές σκοπιμότητες μάλλον συσκοτίζουν παρά αναδεικνύουν τα βαθύτερα μηνύματα της λαϊκής ετυμηγορίας.

Άλλοι μιλούν για την καταβαράθρωση του δικομματισμού. Άλλοι για την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, την οργή των πολιτών, το αίτημα της διακομματικής συνεργασίας, την ανάδυση της ακροδεξιάς. Σας ικανοποιούν αυτές οι ερμηνείες; Εμένα καθόλου, διότι αισθάνομαι πως τα σημαντικότερα ερωτήματα που θέτει το αποτέλεσμα των πρόσφατων εκλογών, αν και προφανέστατα, παραμένουν αναπάντητα: γιατί άραγε σε μια εκλογική αναμέτρηση με έντονα διλημματικά χαρακτηριστικά κανένας από τους δύο πόλους δεν κατάφερε να συγκεντρώσει σαφή πλειοψηφία; Ποιο είναι στην πραγματικότητα το πρώτο κόμμα και ποιο το πλέον αδικημένο; Και γιατί παρά τον πολύ ευνοϊκό εκλογικό νόμο ο σχηματισμός μιας ισχυρής και αντιπροσωπευτικής κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας έχει καταστεί τόσο δύσκολος; Η απάντηση στα παραπάνω ζητούμενα νομίζω ότι μπορεί να μας οδηγήσει σε πιο ολοκληρωμένα συμπεράσματα.

Ας ξεκινήσουμε από το πιο απλό, το δεύτερο: πρώτο κόμμα στις εκλογές της 6 ης Μαΐου αναδείχθηκε η αποχή με ποσοστό 35%. Αν σ’ αυτό αθροίσουμε και το 19% των καταφανώς αδικημένων κομμάτων που έμειναν εκτός βουλής, διαπιστώνουμε ότι η βούληση του 54% των ψηφοφόρων είτε παραμένει αδιευκρίνιστη είτε δεν εκφράζεται εντός του ελληνικού κοινοβουλίου.

Αυτή η προφανής αλλά συγκλονιστική κατ’ εμέ διαπίστωση δίνει την απάντηση και στα δύο άλλα ερωτήματα. Καμιά ουσιαστική πλειοψηφία δεν μπορεί να σχηματιστεί και πολύ περισσότερο να νομιμοποιηθεί πλέον στα πλαίσια του ισχύοντος εκλογικού νόμου και του ισχύοντος αντιπροσωπευτικού συστήματος διακυβέρνησης.

Επιπλέον, αν μετατοπίσουμε την προσοχή μας στους ψηφοφόρους που όντως προσήλθαν στις κάλπες και στήριξαν κάποιο από τα κόμματα που μετείχαν στη σύνθεση της θνησιγενούς βουλής, θα διαπιστώσουμε ότι περισσότερο από κάθε άλλη φορά επέλεξαν απλώς το λιγότερο κακό. Στην πραγματικότητα κανένα κόμμα δεν τους εξέφραζε ικανοποιητικά. Αυτή η αίσθηση του εγκλωβισμού σε ένα μη λειτουργικό και ατελέσφορο σύστημα είναι πλέον κυρίαρχη.

Ομολογουμένως η υιοθέτηση ενός εκλογικού νόμου απλής αναλογικής θα αποτελούσε αυτό που ο ποιητής αποκαλεί «μια κάποια λύση», όσο αφορά το εξωκοινοβουλευτικό 19%. Από την άλλη πλευρά όμως θα δυσκόλευε πιθανότατα ακόμα περισσότερο τον σχηματισμό κυβέρνησης. Και επιπλέον θα ήταν μια λύση μερική και προσωρινή. Διότι το υπόλοιπο 35% θα εξακολουθούσε να παραμένει στο περιθώριο.

Αυτή είναι και η ουσία του μείζονος προβλήματος εκπροσώπησης, που διαρκώς οξύνεται στη χώρα μας. Πώς μπορεί αυτό το ολοένα αυξανόμενο ποσοστό των ανθρώπων που αισθάνονται ότι κανείς δεν μπορεί τους εκπροσωπήσει να ικανοποιηθεί; Και η απάντηση, κατά τη γνώμη μου, είναι μία: η άμεση δημοκρατία.

Ίσως κάποιοι θεωρήσουν αυτή τη συζήτηση εκτός τόπου και χρόνου. Απεναντίας, προσωπικά θεωρώ ότι είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Και για να πεισθούν τους απευθύνω μερικά απλά ερωτήματα: άραγε πόσες περιπέτειες, πόσες αγωνίες θα είχε γλιτώσει η χώρα μας αν εξαρχής μας είχε δοθεί η ευκαιρία να εκφράσουμε άμεσα τη γνώμη μας για το μνημόνιο; Πόσο πιο νομιμοποιημένη αλλά και πόσο πιο προσεκτική θα ήταν μια κυβέρνηση υποχρεωμένη να υποβάλει όλα της τα νομοσχέδια προς έγκριση απευθείας στο λαό; Πόσο πιο υπεύθυνος ένας πολίτης που θα αισθανόταν ανά πάσα στιγμή πως από τις αποφάσεις του εξαρτάται το μέλλον του τόπου; Κι ακόμα, σε μια περίσταση σαν την τωρινή, θα ήταν αναγκαίες οι αλλεπάλληλες εκλογές; Μήπως τελικά τώρα, που τα αδιέξοδα της αντιπροσώπευσης έχουν διογκωθεί τόσο πολύ, είναι η ώρα να σκεφτούμε κάποιες καινοτόμους διεξόδους;

Ελπίζω οι προσεχείς πολιτικές εξελίξεις να μου επιτρέψουν να επανέλθω σύντομα στη συζήτηση αυτού του τόσο κρίσιμου ζητήματος.