Η Δημοκρατία έχει αδιέξοδα

....του Ρίζου Καϊάφα 

Εδώ, στη γη των ευκαιριών, δες πώς απολαμβάνουμε την ελευθερία μας :

μπορείς να λες ό,τι θες μα τίποτα δεν αλλάζει

γιατί τα κανάλια της εξουσίας βρίσκονται ωκεανούς μακριά

New Model Army,

“51st State” from the album “The ghost of Cain” (1986)

Ενώ ο πολιτικός κόσμος πελαγοδρομεί μεταξύ εκλογών, δημοψηφίσματος και κυβερνήσεων συνεργασίας, στους δρόμους γύρω από το Σύνταγμα ο κόσμος διαδηλώνει φωνάζοντας «Ψωμί, Παιδεία, Δημοκρατία». Κάποιες φορές παρεκτρέπεται αλλά συνήθως τον αφήνουν να λέει ό,τι θέλει αφού κανέναν δεν μπορεί να επηρεάσει και τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Βλέπετε η αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει φροντίσει να μας απαλλάξει από τις σκοτούρες της διακυβέρνησης.

Ωστόσο τα αιτήματα για «Δημοκρατία» φαίνεται πως ανησύχησαν τελικά τους κυβερνώντες. Όχι γιατί ένα «δημοκρατικοφανές» καθεστώς δεν «αποκαταστάθηκε» 37 χρόνια πριν ή δεν λειτούργησε ως τώρα, έστω στοιχειωδώς. Αλλά γιατί ο λαός άρχισε να καταλαβαίνει ότι Αληθινή Δημοκρατία,

με την έννοια της συμμετοχής και της εκπροσώπησης, δεν υπήρξε ποτέ. Κι ότι το εγχώριο πολιτικό σύστημα είχε κόψει και ράψει, για άλλη μια φορά, το πολίτευμα στα μέτρα του.

Αυτό το σύστημα στηριζόταν στην υπερενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας, στην πρωθυπουργική αυθεντία και τα υπουργικά φέουδα. Είχε υποβιβάσει τους βουλευτές στο ρόλο των πειθαρχημένων «στρατιωτών του κόμματος» και είχε αποστερήσει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας από κάθε ίχνος πραγματικής δυνατότητας παρέμβασης. Είχε σφυρηλατήσει στενούς δεσμούς αλληλεξάρτησης με τη δικαιοσύνη, τα Μ.Μ.Ε., τον δημόσιο μηχανισμό και τις δήθεν ανεξάρτητες ελεγκτικές αρχές. Είχε κατασκευαστεί για να συναλλάσσεται υπογείως με πολιτευτές και ψηφοφόρους σε μαζική κλίμακα. Αυτή στάθηκε άλλωστε και η μοιραία αδυναμία του: μόλις ο πακτωλός των δανεικών χρημάτων στέρεψε η διαπραγμάτευση σταμάτησε και ο μηχανισμός παρέλυσε.

Έτσι, ήρθαν στην επιφάνεια όλα τα συσσωρευμένα προβλήματα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας αλά ελληνικά. Τα κυβερνητικά στελέχη, που αντιμετωπίζουν και τα οδυνηρότερα αδιέξοδα, κατάλαβαν καλύτερα από όλους πως ούτε καν οι εκλογές δεν αποτελούν ουσιαστική λύση. Απλώς θα εντείνουν

την κρίση εκπροσώπησης καθώς το ίδιο πολιτικό προσωπικό των ιδίων κομμάτων θα κληθεί να αντιμετωπίσει το ίδιο επίμονο πρόβλημα: πώς να πειστεί ο λαός ότι η μόνη διέξοδος είναι η διαιώνιση ενός πολιτικού συστήματος φανερά χρεωκοπημένου, περισσότερο ίσως κι από τα άδεια ταμεία μας;

Ως ύστατη προσπάθεια διαφυγής, λοιπόν, επιστρατεύτηκε το ασυνήθιστο για τα ελληνικά δεδομένα εργαλείο του δημοψηφίσματος. Δεν πρόκειται βέβαια για κάποια αυθεντική αμεσοδημοκρατική διαδικασία αλλά για μια πρωτοφανώς εκβιαστική προσπάθεια εκμαίευσης της λαϊκής βούλησης. Και κάτι ακόμα χειρότερο: θα σηματοδοτήσει την επιστροφή μιας λαϊκιστικής αυταρχικής διακυβέρνησης που ελάχιστη σχέση έχει με οποιαδήποτε μορφή Δημοκρατίας. Ενός αυταρχισμού που δεν χρειάζεται τανκ και περιστολή ελευθεριών για να επιβληθεί. Ο φόβος, τα στερεοτυπικά διλήμματα, η λογική των μονοδρόμων, η διαρκής ανασφάλεια είναι τα αποτελεσματικότερα όπλα του.

Δεν προσπαθώ να αποφύγω τα πιεστικά ερωτήματα της επικαιρότητας. Μια σχετικά ικανοποιητική βραχυπρόθεσμη απάντηση μπορεί να δοθεί με τις εκλογές. Όμως κατά βάθος η συζήτηση για τις εκλογές, το δημοψήφισμα, τις κυβερνήσεις συνεργασίας είναι ατελέσφορη. Δεν έχει ούτε πολιτικό βάθος ούτε νόημα. Αποτελεί απλώς μια προσπάθεια διαχείρισης της απελπισίας και της εσωστρέφειας. Οι μακροπρόθεσμες λύσεις βρίσκονται στον αντίποδα τέτοιων πρακτικών. Εφαρμόζονται βέβαια πολύ πιο δύσκολα γιατί απαιτούν ριζοσπαστικές θεσμικές καινοτομίες, εμβάθυνση της Δημοκρατίας και σε βάθος χρόνου μεγάλη αλλαγή νοοτροπίας. Διότι σε τελική ανάλυση η Δημοκρατία δεν είναι πρωτίστως ένα σύνολο θεσμών αλλά το σύνολο των πολιτών της. Κι όταν οι πολίτες της βρίσκονται σε αδιέξοδο τότε ναι, και η Δημοκρατία έχει αδιέξοδα που πρέπει επειγόντως να αρθούν.

Προσεχώς θα ασχοληθούμε διεξοδικότερα με τις θεσμικές αλλαγές που έχει ανάγκη

η Δημοκρατία μας