«Εκάμαμεν Επανάσταση»

....του Νίκου Βράντση

   Έχει σχεδόν ένα τρίμηνο που έχω βρει τον τίτλο και ψάχνω να βρω αφορμή να γράψω αυτό το άρθρο. Σαν τον Μέγα Ανατολικό στα Φθηνά Τσιγάρα, την ταινία του Χαραλαμπίδη, που ως επίδοξος συγγραφέας έγραφε τίτλους από βιβλία που κάποτε θα ολοκλήρωνε. Δυστυχώς όμως αυτή η πολυπόθητη αφορμή, η κατάλληλη στιγμή, που θα πυροδοτούσε την ορμητική μου πένα, δεν ήρθε. Νομίζω πως δεν ήρθε γιατί η κοινωνία είναι γεμάτη πια από τέτοιες αφορμές και καμιά δεν ξεχωρίζει, για να σε εμπνεύσει. Και έμενα έτσι παγιδευμένος στη συνεχή ένταση των καταστάσεων.

Μα η ιδέα ωρίμασε, δίχως την αφορμή. Και η στιγμή ήρθε τις μεταμεσονύκτιες ώρες της μέρας που τελείωνε το ημερολόγιο των Μάγια. Τι και αν πέρασαν οι μήνες; Σε αυτή τη χώρα όλα αλλάζουν και όλα ίδια μένουν. Μόνο ο φλοιός δείχνει να μεταβάλλεται, μα οι ρυθμοί συνεχίζουν να κυλούν με βασανιστική νωχελικότητα, ενάντια στις ταχύτητες που επιβάλλει η εποχή. Και να μαι λοιπόν και εγώ έτοιμος να στηλιτεύσω με την πένα μου όλους αυτούς τους προφήτες της επανάστασης, που θα στηλίτευα και ένα τρίμηνο πριν. Μοναχά που δεν ξέρω από πού να αρχίσω. Είναι τόσοι πολλοί και τόσο διαφορετικοί αυτοί οι επαναστάτες.

Σκεφτόμουν να ξεκινήσω από τους αναρχικούς. Γνωρίζετε. Αυτές τις περίεργες φιγούρες, που τα στερεότυπα, τους ορίζουν ως κάτι μακρυμάλληδες τύπους, με μαύρες μπλούζες με πεντάλφα που γεμίζουν με εμπνευσμένα συνθήματα τους τοίχους των πόλεων. Λέω γι' αυτούς που οι κουστουμάτοι στις ειδήσεις των 20:00 μας λένε πως είναι οι κουκουλοφόροι που σπάνε και καίνε και ρημάζουν και βιάζουν.

Είναι αυτοί που δεν πιστεύουν σε αρχές και ιεραρχίες, που δηλώνουν ενθουσιασμό για μια προκοινωνική αρμονία φύσης και ανθρώπου, που νιώθουν εγκλωβισμένοι μέσα στα κοινωνικά πλαίσια και διατείνονται την απελευθέρωση των ανθρώπων από τις κοινωνικές κατασκευές. Ενδιαφέροντες τύποι οι αναρχικοί. Ονειροπόλοι, περιθωριοποιημένοι, ταγμένοι να καταστρέψουν τα σύμβολα των καταπιεστικών κοινωνικών κατασκευών, για να φέρουν τη φυσική ισότητα μεταξύ των ανθρώπων, που παραβιάζεται από τις ανισότητες που τεχνητά δημιούργησε ο άνθρωπος. Μου αρέσουν οι αναρχικοί γιατί είναι στοιχεία εναλλακτικά, ατυποποίητα.

Έχουν όμως ένα κακό.Παραγνωρίζουν τα ανθρώπινα πάθη που μπορεί να αποβούν μοιραία. Αγνοούν πως ο άνθρωπος είναι ένα ον γεμάτο προλήψεις και στερεότυπα , που τα δημιούργησε για να ερμηνεύσει τον κόσμο, να σωθεί από την σκληρότητα του. Οι κοινωνικές κατασκευές είναι απόδειξη της αυτογνωσίας του ανθρώπου. Γιατί γνωρίζει πως πρέπει να δημιουργήσει δομές που θα τον περιορίσουν να ενδώσει στην σκληρότητα του. Οι αναρχικοί κοιτάνε το μονοπάτι προς τα πίσω. Ενώ ο δρόμος είναι προς τα μπρος και ο άνθρωπος πρέπει να σκοντάψει και να ξανασκοντάψει για να βγει από τις πλάνες που ο ίδιος δημιούργησε, όταν πια δεν θα τις χρειάζεται. Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι γεμάτες ανταγωνισμό, γεμάτες πάθος επιβολής και ιεραρχίες. Θέλει ο άνθρωπος να ξεχωρίσει, να επιβληθεί και να κυριαρχήσει. Και οι αναρχικοί, το ίδιο. Πάντα όταν ακούω τις ιδέες τους σκέφτομαι τον Αναρχικό Τραπεζίτη του Φερνάντο Πεσσόα να αναλύει μέσα από τους καπνούς του πούρου του πώς έγινε τραπεζίτης για να παραμείνει πραγματικός αναρχικός.

Μετά είπα να ξεκινήσω με τους Κομμουνιστές. Αυτούς με τα σφυριά και τα δρεπάνια. Είναι πολλοί. Όσοι και οι κομμουνιστές ηγέτες. Μαρξιστές, Λενινιστές, Τροτσκιστές, Σταλινιστές, Μαοϊστές. Χάνεσαι. Ώρες ώρες νομίζεις πως τα ονόματα των κομμουνιστικών οργανώσεων είναι περισσότερα από τα άτομα που τις απαρτίζουν. Los communistas λοιπόν. Πεφωτισμένοι, ορκισμένοι επαναστάτες, παθιασμένοι σε βαθμό δογματικό. Γεμάτοι ελπίδα για το μέλλον, μα απαισιόδοξοι για το παρόν. Πολλοί τους κατηγορούν ως αρνητές από συνήθεια.

Έχουν πάθος οι κομμουνιστές. Όταν σου μιλούν για την πεφωτισμένη καθοδηγητική ελίτ, που θα απελευθερώσει τα πλήθη μέσα από την επανάσταση του προλεταριάτου τα μάτια τους πετάνε σπίθες. Μιλούν βέβαια για ένα προλεταριάτο που έχει πια χαθεί. Μιλούν σε ένα ακροατήριο που ζητά να ακούσει πράγματα διαφορετικά από αυτά που του υπόσχονται. Ένα ακροατήριο που δεν ζητά κατοχή των μέσων παραγωγής, μα συμμετοχή σε έναν κόσμο που ενώ δημιουργεί τόσες ευκαιρίες, αποκλείει τόσους ανθρώπους από αυτές.

Έχουν σταθερότητα οι κομμουνιστές. Έχουν μια διαφορετική αίσθηση του χρόνου. Υπάρχει όμως κάτι που πραγματικά με πειράζει στις ιδέες τους και αυτό είναι η ντετερμινιστική νομοτέλεια τους, που απορρίπτει το άτομο ως διαμορφωτή της ιστορίας και τον κρίνει απλά ως υποκείμενο που η θέση του κρίνεται από τις ιστορικές συγκυρίες. Δεν πιστεύουν στον άνθρωπο και όμως είναι τόσο αισιόδοξοι για το μέλλον του. Ένα μέλλον που θα διαμορφωθεί γι’ αυτόν χωρίς αυτόν. Ο άνθρωπος όμως την πραγματική επανάσταση και τομή θα την κάνει όταν ο ίδιος χαράξει τις κατευθύνσεις της ζωής του και πάψει να σέρνεται από τις καταστάσεις.

Είναι λίγο βιαστικοί οι κομμουνιστές. Δεν αντιλαμβάνονται πως ο νους των ανθρώπων και τα κοινωνικά στερεότυπα αλλάζουν βραδέως. Ποτέ καμία επανάσταση δεν άλλαξε και δε θα αλλάξει τα μυαλά των ανθρώπων από τη μια στιγμή στην άλλη. Μπορούν να αλλάξουν οι δομές της πολιτικής και της οικονομίας. Δεν αλλάζουν τόσο εύκολα όμως οι ανθρώπινες σχέσεις και ο τρόπος σκέψης και αντίληψης του κόσμου. Δεν αντιλαμβάνονται πως η δικτατορία, δικτατορία παραμένει σε όποια κολυμβήθρα και αν αυτοβαπτιστεί για να καθαγιάσει τα μέσα της. Δεν αντιλαμβάνονται πως φαντάζει πιθανότερο ο επί γης παράδεισος να έρθει μέσω της μαζικής αστικοποίησης, παρά μέσω της προλεταριακής αφύπνισης. Υπάρχει και ένα παρελθόν και αυτό δεν μπορείς να το διαγράψεις, να ξεκινήσεις εκ του μηδενός. Η ανθρωπότητα είναι τα παρελθοντικά της λάθη και η κληρονομιά της είναι η δυνατότητα να στρέφει το κεφάλι της πίσω για να βλέπει που έσφαλε για να μην επαναλάβει τα ίδια.

Τέλος είπα να ξεκινήσω με του Χρυσαυγίτες. Αυτοί είναι πράγματι το πιο σουρεάλ κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Αυτοί έχουν βαπτίσει επανάσταση τον αγώνα ενάντια σε άπραγους μετανάστες, τους μεμονωμένους αριστερούς, και τις γαμημένες αλβανικές κωλοτρυπίδες. Είναι το σκότος για μένα. Η απαραίτητη δόση σκότους που μπορεί να μας κάνει να εκτιμήσουμε το φως. Αλλά οι Χρυσαυγίτες είναι πράγματι επανάσταση. Η επανάσταση της αντίδρασης, της συντήρησης. Είναι τα φοβικά στοιχεία της κοινωνίας, που αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στις ταχύτητες του κόσμου. Τα στοιχεία που πρέπει να σφυρηλατήσουν μια ταυτότητα για να νιώσουν ομάδα. Που πρέπει να δημιουργήσουν έναν εχθρό για να αποκτήσουν συνοχή. Είναι ο στόχος που ορίζει την επανάσταση και τα μέσα που χρησιμοποιεί ο επαναστάτης για να επιτύχει τον στόχο αυτόν. Και η αντίδραση επαναστατεί με καδρόνια και βάλει εναντίων όλων.

Δεν μπορώ να κατηγορήσω ωστόσο τους επαναστάτες Χρυσαυγίτες. Οι άνθρωποι μπορούν να αντιδράσουν λογικά ή παράλογα, ειρηνικά ή βίαια, μειλίχια ή έντονα ανάλογα με τις συγκυρίες, την παιδεία και την γνώση τους. Και η Χρυσή Αυγή είναι άξιο τέκνο μιας κοινωνίας με ελλιπή παιδεία που πάντα αντιδρούσε αγελαία, συναισθηματικά και παράλογα. Που πάντα βιαιοπραγούσε εν ονόματι μιας ιδέας, μιας απογοήτευσης ή μιας περιθωριοποίησης.

Και έτσι μέσα από μια αναποφασιστικότητα από πού να κάνω την αρχή, έφτασα σχεδόν στο τέλος. Το μείζον ωστόσο παραμένει μετέωρο. Και πώς θα γίνει δηλαδή χωρίς επανάσταση; Πώς θα αλλάξει ο κόσμος χωρίς αυτή;

Έχουμε μια συγκεκριμένη, λανθασμένη άποψη για το πώς πρέπει να γίνεται η επανάσταση. Ένας τύπος που φωνάζει, μάχεται, σπάει, στρέφεται εναντίων των διαφωνούντων, των εχθρών, νουθετεί, συμπαρασύρει και πείθει. Αλλά στο τέλος όλοι καταλαβαίνουν πως υποκρίνεται. Η πιο ουσιαστική επανάσταση, η πιο φλογισμένη και παθιασμένη είναι η καθημερινή επανάσταση του ανθρώπου που κοιτάει εντός και αλλάζει τον εαυτό του. Που κοιτάει το είδωλο στο καθρέπτη και κοιτά να διορθώσει τα ψεγάδια της συμπεριφοράς του. Μόνο που πρέπει τα ψεγάδια αυτά να τα κατανοήσει.

Όλοι κατηγορούμε την αδικία και την ανισότητα. Πόσοι όμως δεν αδικούμε όταν μπαίνει μπροστά το προσωπικό μας όφελος; Πόσοι δεν είμαστε σκληροί και άδικοι, ματαιόδοξοι και άπληστοι όταν έρχονται τα πάθη αυτά να μας χτυπήσουν την πόρτα του μυαλού; Όλοι ζητάμε ελευθερία, δικαιοσύνη, ισότητα. Πόσοι όμως κάνουμε τις αξίες αυτές πράξη καθημερινή; Πότε αποδίδουμε δικαιοσύνη ακόμα και αν βλάπτουμε τους ίδιους τους εαυτούς μας; Πότε παραδεχόμαστε το λάθος μας ακόμα και αν τραυματίσουμε τον εγωισμό μας; Όλοι μας ονειροπολούμε μα πόσοι προσπαθούμε μόνοι μας να πραγματοποιήσουμε τα όνειρά μας;

Πάντα το έλεγα. Κατά βάθος όλοι αριστεροί είμαστε και όλοι επαναστάτες. Όλοι ζητάμε έναν κόσμο δικαιότερο, μα από διαφορετική οδό. Υπάρχει ωστόσο και μια πραγματικότητα μέσα στην οποία ζούμε και αυτή την πραγματικότητα την φτιάξαμε εμείς για κάποιον λόγο. Γιατί την χρειαζόμαστε. Και ο λόγος αυτός συντρέχει ακόμα. Σκοπός της πραγματικότητας είναι να ωριμάσει ο νους και να αποδεσμευτεί από αυτή όταν πια δεν θα την χρειάζεται. Χρειαζόμαστε την πίστη στον άνθρωπο, μα χρειαζόμαστε και τους κανόνες και τους θεσμούς που ξέρουν και μας διαφυλάσσουν από την κακή πλευρά του ανθρώπου.

Οι επαναστάσεις είναι μαζικές, ναι. Η διαφορά είναι πως η μαζικότητα δεν πρέπει να οφείλεται στην μαζική απογοήτευση και εξαθλίωση, γιατί τότε η επανάσταση είναι απλά ανάγκη συμμετοχής στο σύστημα. Η επανάσταση για να αποφέρει αλλαγή πραγματικότητας προϋποθέτει μαζική ωριμότητα, νηφαλιότητα και παιδεία. Η ουσία που αλλάζει τα δεδομένα ωριμάζει σε συνθήκες νηφαλιότητας, δεν εκρήγνυται πρόσκαιρα σε συνθήκες εξαθλίωσης.

Εμπρός λοιπόν, ας πάμε στον καθρέπτη μας, ας αηδιάσουμε με τον εαυτό μας, ας απαισιοδοξήσουμε και τότε ας αναφωνήσουμε «Εκάμαμεν Επανάσταση». Και αν ακούσουμε και κάποιον από δίπλα να το λέει είμαστε σε δρόμο καλό. Γιατί αυτή η επανάσταση πρέπει να γίνει και από τον καθένα μας ξεχωριστά και μαζικά συνάμα.