Hλιθιότητα, δέος ή απλά τέχνη;

....της Κατερίνας Λαζαρίδου

Σύγχρονη τέχνη – ορισμός: Με τον όρο Μοντέρνα τέχνη αναφερόμαστε κυρίως στην καλλιτεχνική παραγωγή που παρατηρήθηκε από τα τέλη του 19ου αιώνα έως περίπου το 1970. Πολλές φορές χρησιμοποιείται και ο όρος σύγχρονη τέχνη, ωστόσο δηλώνει περισσότερο την πλέον πρόσφατη καλλιτεχνική παραγωγή.

Η Μοντέρνα τέχνη χαρακτηρίζεται από μια νέα προσέγγιση στις τέχνες, τέτοια ώστε πλέον να μην έχει πρωτεύουσα σημασία η ακριβής αναπαράσταση των αντικειμένων όσο ο πειραματισμός με νέους και πρωτότυπους τρόπους απεικόνισης τους, συχνά αποδομώντας το αντικείμενο ή προβάλλοντας το αφαιρετικά.

Μεγάλα θεωρητικά ζητήματα της τέχνης προκλήθηκαν με την εμφάνιση της σύγχρονης τέχνης, για μένα προσωπικά ευχάριστα διότι χωρίς αμφισβήτηση, αμφιβολία και διαφωνία δεν θα είχαμε καμία εξέλιξη. Μια επιστημονική θεωρία, παραμένει πάντα μια απόπειρα διατύπωσης, επειδή ο συλλογισμός πάνω στον οποίο βασίζεται, προορίζεται να ανασκευασθεί ή να απορριφθεί από μεταγενέστερες έρευνες και ανακαλύψεις. Ένα έργο τέχνης μένει ως οριστικό δημιούργημα αιωνίως...  

Η Ουσία της Τέχνης .Όσον αφορά την ουσία της τέχνης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης τη χαρακτήρισαν σαν μίμηση και αναπαράσταση της πραγματικότητας. Κατά τον Πλάτωνα, η τέχνη είναι "μίμησις μιμήσεως", γιατί η πραγματικότητα που αντιγράφει η τέχνη, είναι και αυτή αντίγραφο ενός άλλου, νοητού κόσμου (Πολιτεία). Η Αριστοτελική λογική συνδέει άρρηκτα τις λογικές διαδικασίες με τον προφορικό λόγο, παραβλέποντας τη γενική αυτοτέλεια των νοητικών διεργασιών που έχει αναγνωρίσει η σύγχρονη μαθηματική λογική. Ο Αριστοτέλης, θεωρεί ως πηγή του καλού το ρυθμό, τη συμμετρία και την αρμονία.

Για ολόκληρους αιώνες επικρατεί η αντίληψη πως όμορφη είναι η φύση, η πραγματικότητα επομένως η αντιγραφή αυτής εξασφαλίζει και την επιτυχία, να το θέσω λίγο κυνικά, ενός καλλιτεχνικού έργου. Σήμερα μετά από τόσα χρόνια είμαστε ακόμα προσανατολισμένοι σ’ αυτή την αντίληψη, θλιβερό ίσως αλλά κατανοητό, δεν είναι το μόνο στερεότυπο που μας διακατέχει. Το περίεργο για μένα είναι το εξής: μπορούμε να δεχτούμε άκριτα ένα πορτρέτο, γιατί άλλωστε να απορρίψουμε ένα, ίσως και πολύ πιθανό, όμορφο πρόσωπο; Δεν μπορούμε όμως να δεχτούμε τίποτα καινοτόμο, καινούργιο, πρωτότυπο. Δεχόμαστε μια αντιγραφή της πραγματικότητας, δεν μπορούμε να δεχτούμε όμως την δημιουργικότητα και την φαντασία, την σύλληψη κάτι διαφορετικού που δεν αντανακλάται στην πραγματικότητα. Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο πιστεύω πως βρίσκεται η ομορφιά της μοντέρνας  τέχνης, στην επαναστατική μορφή της, στην γέννηση μιας μη προσδόκιμης μορφής, ίσως αυθαίρετης ίσως τρελής που όμως δίνει στον καθένα μας να την ερμηνεύσει με όποιο τρόπο θέλει χωρίς κανένας απολύτως περιορισμό.

Πόσο ηλίθια είναι η μοντέρνα τέχνη; Για μένα δεν είναι ηλίθιο κάτι που προέρχεται από καλλιτεχνική δημιουργικότητα και φαντασία. Κάθε καλλιτέχνης διαθέτει δημιουργικότητα και μια διαφορετική αντίληψη των πραγμάτων.

Δημιουργικό είναι το άτομο που χαρακτηρίζεται από ευαισθησία, αντιληπτική και κοινωνική ευελιξία στην προσαρμογή σε νέες καταστάσεις, μεθοδικότητα στην επεξεργασία δεδομένων, χιούμορ, ανεξαρτησία στην κρίση και άμυνα κατά των περιορισμών και της καταπίεσης. Αισθητικές εντυπώσεις, από ιδιότητες όπως ρυθμός, πλούτος, καινοτομία, σύμβολο και πληροφορία, έκπληξη και χιούμορ αποκομίζουμε όταν ερχόμαστε σε επαφή με τη σύγχρονη τέχνη η οποία απαιτεί να την πλησιάζουμε με φαντασία και παρατηρητικότητα. Μπορείτε να χαρακτηρίσετε ηλίθιο ένα τέτοιο άτομο; Εγώ πάντως όχι.

Είναι κοσμοπολίτικη η σύγχρονη τέχνη; Στην Ευρώπη, το λίκνο του πολιτισμού η αντίληψη αυτή δεν ισχύει πλέον. Αλλά πόσο κοσμοπολίτικη είναι πράγματι η τέχνη σήμερα; Ίσως να είχε γίνει της μόδας η προσπάθεια να κατανοήσουν την μοντέρνα τέχνη αλλά ήταν προσπάθεια επιφανειακή και παροδική. Η μοντέρνα τέχνη υπηρετεί αυτούς που έχουν διάθεση για παρατηρητικότητα και για παιχνίδι με την φαντασία.

Η τέχνη δεν είναι φτιαγμένη για τους λίγους που την γνωρίζουν αλλά για να δίνει νόημα σε όλες τις δραστηριότητες της ζωής. Η τέχνη θα πρέπει να ξαναγίνει οργανικό τμήμα της καθημερινής ζωής. Στη βαθύτερή της ουσία, ακόμα κι αν φαινόταν απλή ή ξεκάθαρη σαν περιεχόμενο και μορφή, η τέχνη στάθηκε ανέκαθεν ένα αίνιγμα, ένα παράδοξο: Αλήθεια μαζί και ψέμα, αντανάκλαση της πραγματικότητας αλλά και αναίρεσή της. Η βαθύτερη ουσία της τέχνης είναι ένα παιχνίδι ανάμεσα στις ιδέες και την υλική τους πραγμάτωση, ανάμεσα στα συναισθήματα που αυτή προκαλεί.

Το έργο τέχνης μπορεί να είναι ένα υλικό προϊόν, όμως υπερβαίνει τις εξαρτήσεις της ύλης, ξεπερνά τους περιορισμούς, μετουσιώνεται σε γεγονός πνευματικό, γεγονός στο οποίο μπορούνε να συμμετέχουν όλοι! Αντανακλά τις κοινωνικές ή τις ιδεολογικές συνθήκες που το παρήγαγαν. Μπορεί να μεταδώσει δέος. Αποτελεί σίγουρα μια πρόκληση για περιπέτεια. Φεύγει από τον δημιουργό του και ζει στο πέρασμα της φθοράς που επιφέρει ο χρόνος. Ζει ανεξάρτητο γιατί ο καθένας μπορεί να διαβάσει καινούργια πράγματα σ’ αυτό. Είναι τέχνη σε όλες τις μορφές της είτε κλασσική είτε μοντέρνα.