Η ιστορική συνέχεια και το άγνωστο τέλος

....του Χρήστου Λ. Βάντζου

Την τελευταία περίοδο έχουν γραφτεί εκατοντάδες μελέτες και έρευνες και έχουν υπάρξει ατέλειωτες ώρες συζητήσεων και διατυπώσεων ανάμεσα σε κάθε κοινωνική ομάδα, σχετικά με την οικονομική κρίση που μαστίζει την ανθρωπότητα. Τα ισχυρά κέντρα εξουσίας ανά τον πλανήτη, στα οποία περιλαμβάνονται τα ΜΜΕ, το -πλήρως αλλοτριωμένο και καθοδηγούμενο από τα golden boys- παγκόσμιο τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα αλλά και οι επικεφαλείς των κυβερνήσεων ωθούν σκόπιμα, μέσω των δηλώσεων και της πολιτικής δράσης τους, στην πεποίθηση ότι η κρίση αυτή ξεκίνησε με το γεγονός του 2007, με την κατάρρευση του τραπεζικού ομίλου Lehmann brothers στις Η.Π.Α. και ότι πριν από αυτό η πολιτική του νεοφιλελευθερισμού που ασκούνταν για πάνω από 2 δεκαετίες είχε επιφέρει τεράστια οικονομική και κοινωνική άνθιση, η οποία ανακόπηκε απότομα από την κακοδιαχείριση της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα και, ακόμη, ότι οι κοινωνικές αναταραχές του 2011 αποδίδονται στο βάρος ακριβώς αυτής της οικονομικής κρίσης.

Δεν είναι όμως αυτή η πραγματικότητα ή, τουλάχιστον, το μεγαλύτερο μέρος της. Η κρίση που βιώνει τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο ο πλανήτης, αποτελεί συνέχεια και ίσως έξαρση της μεγάλης κρίσης που ξεκίνησε από τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Τότε σημειώθηκε το τέλος της χρυσής εποχής που ξεκίνησε το αμέσως μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1945, εποχή που αποτέλεσε την περίοδο ευημερίας σε παγκόσμια κλίμακα. Ήταν η εποχή της ανοικοδόμησης, της τεχνολογικής έξαρσης, των μεγάλων επιτευγμάτων και της κοινωνικής ανάπτυξης και προόδου σε όλο το φάσμα της Γης. Ήταν τα αποτελέσματα του ανταγωνισμού μεταξύ των δύο ισχυρών πόλων, της ανατολής και της δύσης, αποτελέσματα που οδήγησαν στην ελπίδα ότι η μακρά περίοδος των εκτεταμένων εκμεταλλεύσεων του ανθρώπινου δυναμικού, του άθλιου βιοτικού επιπέδου και της φρίκης των χρόνιων πολεμικών συγκρούσεων είχε πάρει τέλος και ότι, παράλληλα με τον τερματισμό μιας κοινωνικής πραγματικότητας που η συνέχειά της έφθανε ως τη λίθινη εποχή – αφού το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη ήταν πλέον αστικός και όχι αγροτικός πληθυσμός - κοινωνίας και πως η νέα χιλιετηρίδα θα έβρισκε μία ανθρωπότητα πλήρως αναπτυγμένη και κοινωνικά αξιοπρεπή.

Και ύστερα, ακολούθησαν οι νέες πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ των ισχυρών πόλων, η επικράτηση σε ιδεολογικό επίπεδο κερδοσκοπικών προσανατολισμών, η κατάρρευση του ενός εκ των δύο ισχυρών πόλων(1) – ΕΣΣΔ, υπαρκτός σοσιαλισμός – η πλήρης βιοτική και κοινωνική εξαθλίωση στις αναπτυσσόμενες περιοχές του πλανήτη, δηλαδή σε Αφρική, Ασία και Λατινική Αμερική, οι πετρελαϊκές κρίσεις του ’70, η οικονομική κατάρρευση πολλών χωρών(2), η έξαρση της τρομοκρατίας και οι συνεχείς πολεμικές αναμετρήσεις στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στο Ιράκ, στη Λιβύη και τη Συρία και η πραγματικότητα που βιώνουμε σήμερα με την κρίση χρέους πολλών κρατών τα οποία

θεωρούνταν αναπτυγμένα και οικονομικοκοινωνικά εύρωστα. Το σάντουιτς της ιστορίας με το οποίο ο Eric Hobsbawm παρομοίαζε την ιστορική εξέλιξη του πλανήτη ολοκληρώθηκε και συνεχίζεται ως σήμερα. Υπήρξε μια σύντομη περίοδος χάριτος ανάμεσα σε δύο εκτενείς περιόδους κρίσης. Και, σίγουρα, η κατασκευασμένη χρηματοπιστωτική ανάπτυξη σε ορισμένες χώρες του δυτικού κόσμου, από την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, ως τις αρχές το 2000 δεν σήμαινε κοινωνική ή πολιτισμική ανάπτυξη. Η κρίση που διαδέχτηκε τη χρυσή εποχή παραμένει και η επικράτηση του δυτικού νεοφιλελεύθερου πολιτισμού όχι απλώς δεν αποτέλεσε απαρχή για την έξοδο της ανθρωπότητας από αυτή την κρίση αλλά αντίθετα ο πλανήτης έφθασε στο σημείο να παρακολουθεί άναυδος την ίδια τη Μέκκα του συγκεκριμένου ιδεολογικού προγραμματισμού, τις Η.Π.Α. να αντιμετωπίζει σοβαρότατες επιπτώσεις από μια πολιτική που η ίδια εξέθρεψε και επέβαλε έμμεσα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ίσως ακριβώς αυτή η κρίση που μαστίζει τις Η.Π.Α. και οι επακόλουθες κοινωνικές αναταραχές ενάντια στο τραπεζικό κατεστημένο από πλευράς απλών πολιτών, κυρίως με τις διαδηλώσεις του κινήματος occupy wall street, να αποτελεί το αποκορύφωμα μίας περιόδου γενικευμένης αντίδρασης ενάντια σε αυτή την οικονομικοκοινωνικοπολιτισμική δοκιμασία στην οποία έχει περιπέσει η ανθρωπότητα. Ήδη οι επιπτώσεις από την Μουσουλμανική Άνοιξη έχουν αγγίξει κάθε γωνιά της Γης, στην οποία οργανώνονται αυθόρμητα κινήματα διαμαρτυρίας μέσω των νέων τεχνολογικών «όπλων» όπως το διαδίκτυο και οι κινητές τηλεφωνίες(3). Ο χαρακτήρας και ο σκοπός των συγκεκριμένων

αναταραχών καταδεικνύουν μία ακόμα παράμετρο, διαφορετική από εκείνη που οι ιθύνοντες του παγκοσμίου συστήματος προσπαθούν να κατευθύνουν την πλανητική κοινωνία: το ότι η κρίση που βιώνουμε δεν είναι κρίση οικονομική και βιοτική. Είναι κρίση ηθική, κρίση των καθιερωμένων πεποιθήσεων και παραδοχών, κρίση η οποία δε στρέφεται απλά ενάντια στο κακό τραπεζικό σύστημα που καταδικάζει σε επίπεδο φτώχειας και εξαθλίωσης εκατομμύρια πολίτες. Πρόκειται για ένα κύμα που αμφισβητεί τις παραδεδεγμένες μορφές ιδεολογίας και τις κοινωνικές πραγματικότητες που οργανώνονται μέσω αυτών.

Με άλλα λόγια η ανθρωπότητα, ήδη από τις απαρχές του δεύτερου κύματος κρίσης, δηλαδή το τέλος της δεκαετίας του ’60 είχαν αρχίσει να αμφισβητούν την υπάρχουσα πραγματικότητα στην οποία την καταδίκαζε το ιδεολογικό δίπολο φιλελευθερισμού – σοσιαλισμού αλλά και πιο γενικά κατά της έννοιας του δίπολου και των μορφών ανταγωνιστικότητας. Και φθάσαμε στο 2011, 40 χρόνια μετά, παρατηρώντας ότι η κρίση συνεχίζεται με διάφορες μορφές αλλά για πρώτη φορά παρατηρείται μία αναμόχλευση της παθητικότητας με την οποία την αντιμετώπιζε η ανθρωπότητα για τόσο μεγάλη περίοδο.  Τα ίδια επιτεύγματα που χρησιμοποιήθηκαν από τους ισχυρούς για να επιβάλλουν μία πραγματικότητα γενικής κρίσης στο παγκόσμιο χωριό, όπως το οραματίστηκε ο McLuhan κατά τη χρυσή εποχή της δεκαετίας του 60, χρησιμοποιούνται από την αντίθετη πλευρά τώρα, στις αρχές του 21ου αιώνα. Από την πλευρά της συντριπτικής πλειοψηφίας της ανθρώπινης φυλής, η οποία έχει αφήσει πίσω της το στάδιο της «λειτουργικής αγραμματοσύνης» και μοιάζει πιο ώριμη από ποτέ να σβήσει την κοινωνική κατασκευή της κρίσης ως πραγματικότητας, που της επιβλήθηκε από το παγκόσμιο σύστημα για σειρά ετών και να αναπτύξει μία καινούρια παγκόσμια αντίληψη για την καθημερινότητα που βιώνει, μία αντίληψη που θα δώσει τέλος στην οποιαδήποτε μορφή κρίσης και στην πορεία προς μία νέα χρυσή εποχή, μακριά από συγκρούσεις, εξαθλιωμένες μορφές βιοτικού

επιπέδου και πολιτισμικής και περιβαλλοντικής ανάπτυξης.

Ωστόσο όλα αυτά δεν αποτελούν παρά εικασίες ή, στην καλύτερη περίπτωση αισιόδοξα μηνύματα που σκοπό έχουν να αφυπνίσουν το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ατόμων. Και αυτό γιατί η ιστορική συνέχεια μας διδάσκει ότι η ανθρωπότητα δεν είναι αμέτοχη, ούτε αθώα για την κατάσταση στην οποία έχει περιπέσει εδώ και αρκετές δεκαετίες. Με ευθύνη της, που είχε να κάνει με τις λανθασμένες επιλογές πολιτικών προσώπων και προγραμματισμών, άσκοπους φανατισμούς και περαιτέρω επιδείνωση της παγκόσμιας πολωτικής πολιτικής και υπέρμετρη κατανάλωση των παγκοσμιοποιημένων προϊόντων, με παράλληλη ανοχή στο σύστημα που διαιωνιζόταν και αναπαραγόταν, έδειχνε να βολεύεται – τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη – σε μία κατάσταση πλασματικής ευφορίας, αδιαφορώντας για τα βιοτικά προβλήματα που αντιμετώπιζε το

άλλο μέρος της ανθρωπότητας, άφησε την κρίση που επιβλήθηκε από τους ισχυρούς να μετατραπεί σε ένα παγκόσμιο σύστημα οικονομικής και κοινωνικής κατοχής. Μία από τις ελάχιστες αλήθειες που έχουν εξομολογηθεί οι ισχυροί ιθύνοντες της παγκόσμιας τάξη είναι πως η κακοδιαχείριση ευθύνεται για την έξαρση της κρίσης, τα τελευταία χρόνια. Μόνο που η κακοδιαχείριση υπήρχε ανέκαθεν εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Απλά στην εποχή μας οι επιπτώσεις φαίνονται πιο έντονες από ποτέ.

Συνεπώς, το μέλλον είναι μεν αισιόδοξο αλλά απρόβλεπτο. Με όση σιγουριά μπορεί να πει κάποιος πως η χρόνια κρίση στη δίνη της οποίας βρίσκονται οι πολίτες εδώ και σαράντα περίπου χρόνια, βαίνει προς το τέλος της, με άλλη τόση μπορεί να πει ότι είναι αδύνατο να προβλέψει τον ακριβή χρόνο μετάβασης σε μία νέα εποχή, όπως και το αποτέλεσμα αυτής της μετάβασης. Ο μετασχηματισμός αυτός μπορεί να γίνει πραγματικότητα ανά πάσα στιγμή. Οι συνθήκες είναι πιο ώριμες από ποτέ, το ίδιο και τα ερείσματα για την απαρχή του τέλους της ιστορικής αυτής συνέχειας, την καταστολή της

παγκόσμιας επιχειρηματικής μονάδας και την ανατολή της νέας κοινωνικής κατασκευής και ενώ οι συνθήκες έχουν γίνει τόσο ανεξέλεγκτες που κανείς δε θα τολμούσε να προβλέψει που θα μπορούσε να οδηγήσει μια μεγάλη κοινωνική έκρηξη. Το βέβαιο είναι πως η γενιά μας, δεν υπάρχει περίπτωση να μην γίνει μάρτυρας ίσως των σημαντικότερων εξελίξεων από τα μέσα του 20ου αιώνα και έπειτα. Η εποχή της αδράνειας και της κατολίσθησης τελειώνει και το τι θα αντικρύσουμε με το τέλος αυτού του υποβόσκοντος κλαυθμού είναι ένα άδυτο μυστήριο. Στο χέρι μας είναι να του δώσουμε το αποτέλεσμα που εμείς θέλουμε…

_______________________________

1.Οι πόλεμοι στο Βιετνάμ, στο Αφγανιστάν και στον κόλπο της Μέσης Ανατολής.

2.Η αρχή έγινε με τη Χιλή και την Αργεντινή τη δεκαετία του ’70, ακολούθησαν οι συνεχείς

πτωχεύσεις των χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ τη δεκαετία του ’90, κυρίως της Ρωσίας, η

χρεωκοπία των ασιατικών χωρών και του Μεξικού (1994 – 1999), στις αρχές της δεκαετίας του 2000

η Ρουμανία, η Λετονία και η Τουρκία για να φθάσουμε στο 2011 με την Ελλάδα, την Πορτογαλία, την

Ιρλανδία και την Ισλανδία να αντιμετωπίζουν άμεσο πρόβλημα χρέους.

3 Εκτός από τους occupy wall street στις ΗΠΑ, παράλληλα οργανωμένα κινήματα διαμαρτυρίας

οργανώνονται από τους indignados στην Ισπανία, τους αντίστοιχους αγανακτισμένους στην Ελλάδα,

τα κινήματα στο Ισραήλ, το Ηνωμένο Βασίλειο αλλά και το μεγάλο φοιτητικό κίνημα στη Χιλή.

ΠΗΓΕΣ

1. Eric Hobsbawm, Η εποχή των άκρων. Ο σύντομος 20ος αιώνας (1914 – 1991) – από όπου αντλήθηκαν και αρκετοί όροι και φράσεις «κλειδιά» -

2. Peter Berger, Thomas Luckmann, Η κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας