Κύριοι της μοίρας μας

.....του Ρίζου Καϊάφα

«Είναι φορές που οι άνθρωποι γίνονται κύριοι της μοίρας τους. Κι αν εμείς, αγαπητέ
Βρούτε, καταντήσαμε σκλάβοι, είναι δικό μας φταίξιμο κι όχι των ουρανών».

Ο Κάσσιος απευθυνόμενος προς τον Βρούτο

«Ιούλιος Καίσαρας» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ
Πράξη πρώτη, σκηνή δεύτερη

Δύσκολο να γράφει κανείς για εναλλακτικά οικονομικά μοντέλα τη στιγμή που μας λένε ότι η τύχη της χώρας αλλά και ολόκληρης της Ε.Ε. κρέμεται από μια κλωστή. Όμως περισσότερο από ποτέ είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε πως όλα όσα συζητούμε εδώ και δύο περίπου χρόνια δεν είναι παρά η απατηλή επιφάνεια μιας πολύ πιο περίπλοκης πραγματικότητας. Έτσι, ενώ ο κόσμος εξακολουθεί να ταλανίζεται από χρέη που δεν υφίστανται παρά μόνο ως ψηφία στη μνήμη ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα απτά προβλήματα του πλανήτη επιδεινώνονται: η φτώχεια εξαπλώνεται, οι επισιτιστικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη, η κλιματική αλλαγή προχωρά, η περιβαλλοντική υποβάθμιση συνεχίζεται.

Φαινομενικά οι νεοφιλελεύθεροι «μετρ» των χρηματοπιστωτικών φουσκών και της κερδοσκοπίας δεν δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για όλα αυτά. Οι μονές κυνικά αποκαλυπτικές απαντήσεις προέρχονται από ανθρώπους της οικονομικής πιάτσας όπως ο αξιότιμος κύριος Grantham, που μας απασχόλησε στο προηγούμενο άρθρο. Αλλά εκτός από τους παίκτες – πελάτες του Grantham στη σύγχρονη

γεωοικονομική του σκακιέρα υπάρχουν και τα πιόνια, όλοι εμείς που ως άλλοι Βρούτοι παραπαίουμε μεταξύ της παντοδυναμίας των αγορών και της επιθυμίας απελευθέρωσης.

Η στιγμή της επιλογής ανάμεσα στη ρήξη και την υποταγή έχει φθάσει. Ταπεινή μου άποψη είναι πως πρέπει να πάρουμε και πάλι τις τύχες στα χέρια μας κατασκευάζοντας ένα νέο οικονομικό σύστημα. Ελλείψει καλύτερης ονομασίας, προτείνω στον αναγνώστη να το βαφτίσουμε προσωρινά οικολογικό σοσιαλισμό. Βασικό του χαρακτηριστικό είναι η κατασκευή ενός αυτόματου ανακυκλούμενου μηχανισμού με γνώμονα τις αρχές της ισότητας, της αναδιανομής, του κράτους πρόνοιας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Στον οικολογικό σοσιαλισμό κύριος στόχος δεν είναι η διαρκής μεγέθυνση αλλά η εξασφάλιση βιωσιμότητας. Για αυτό η έννοια της ανάπτυξης αντιμετωπίζεται ποιοτικά και αποσυνδέεται από την κατανάλωση. Οι άνθρωποι, λοιπόν, ενθαρρύνονται να αγοράζουν μόνο αυτά που πραγματικά χρειάζονται με απώτερο στόχο να εξασφαλιστεί μια ελάχιστη διαθέσιμη ποσότητα αγαθών για όλους,

αρκετή για να αντιμετωπιστεί η περιβόητη «σπανιότητα των αγαθών» και η εξάντληση των φυσικών πόρων. Οι τράπεζες, η αγορά και οι τιμές υπόκεινται σε ρυθμίσεις ώστε να παταχθεί η κερδοσκοπία κι ο ανταγωνισμός περιορίζεται.

Καινούριοι παραγωγικοί κλάδοι, όπως οι εναλλακτικές μορφές ενέργειας, αναπτύσσονται. Ως κίνητρο για την επιχειρηματικότητα λειτουργεί τώρα η καινοτομία ενώ το χρήμα και το κέρδος δεν παίζουν πια πρωταρχικό ρόλο. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας τα μηχανήματα αντικαθιστούν βαθμιαία τα ανθρώπινα χέρια και οι ώρες εργασίας μειώνονται για όλους, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο ελεύθερος χρόνος και να προωθείται η δημιουργικότητα. Οι πολίτες έχουν πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου κοινωνικές υπηρεσίες, που λειτουργούν στη βάση του εθελοντισμού και της ανταποδοτικότητας.

Ας πούμε την αλήθεια: ένα τέτοιο σύστημα απαιτεί κεντρικό σχεδιασμό και έλεγχο. Όμως μην πάει ο νους μας στο γραφειοκρατικό και ιεραρχικό μοντέλο της ΕΣΣΔ. Ο σύγχρονος μηχανισμός βασίζεται στην τεχνολογία : αυτή μετρά αντικειμενικά τις ανάγκες της παραγωγής αγαθών και καθορίζει σχεδόν αυτόματα τους στόχους, με όσο το δυνατό μικρότερη πολιτική παρέμβαση. Κι ακόμα, η πιθανότητα να επιτύχει αυτό το μοντέλο εξαρτάται από την παγκόσμια αποδοχή του. Διότι κανένα μεμονωμένο κράτος ή καμιά ομοσπονδία κρατών δεν μπορεί αβοήθητη να κρατήσει την επικράτειά της αλώβητη από την πείνα, τη μόλυνση ή την κλιματική αλλαγή.

Η σωτηρία ή η καταδίκη μας, λοιπόν, είναι συλλογική και κάθε άλλο παρά προδιαγεγραμμένη. Η απελευθέρωση δεν είναι μόνο υλική αλλά και πνευματική και ξεκινά με ένα συμβολικό έγκλημα εξιλέωσης: το θάνατο της κυρίαρχης αντίληψης της οικονομίας της αγοράς, που μας έφθασε ως το χείλος της αβύσσου. Πρέπει όμως να ξεκινήσουμε γρήγορα, τώρα. Μπορεί τελικά ο Βρούτος και ο Κάσσιος να εναντιώθηκαν στους μονοδρόμους του καιρού τους σκοτώνοντας τον Καίσαρα

αλλά ο κόσμος της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας ήταν ήδη νεκρός. Κι εμείς μόλις που προλαβαίνουμε να γίνουμε κύριοι της μοίρας μας.